Những người Việt Nam yêu nước Nga, yêu nhạc Nga, không ai là không biết hai tình khúc sâu lắng “Chiều Matxcơva” và “Đôi bờ”. Đó là những ca khúc đã trở thành “kinh điển” trong suốt nửa thế kỷ qua, chúng nổi tiếng không chỉ ở Việt
Nhưng ai là người đầu tiên đã dịch lời của chúng sang tiếng Việt và dịch trong hoàn cảnh nào thì còn rất ít người yêu nhạc được biết.
Số phận của hai tình khúc Nga bất hủ
Một điều thú vị là cả “Chiều Matxcơva” và “Đôi bờ” đều là những ca khúc được viết “theo đơn đặt hàng” làm nhạc nền cho phim và khi mới xuất hiện lần đầu theo phim thì đều chẳng mấy ai quan tâm.
Với “Chiều Matxcơva”, khởi đầu, người ta đặt tên cho nó là “Đêm
Còn tình khúc “Đôi bờ” có tên gọi ban đầu là “Em và tôi, đôi bờ” (tiếng Nga: Мы с тобой два берега), nó còn có tên là 'Песня Маши' (Bài hát của Masa), là tác phẩm chung của nhạc sĩ Andrey Yakovlevich Eshpai và nhà thơ Grigorii Mikhailovich Pozhenyan. Bài hát này được người ta đặt hàng viết minh họa cho bộ phim có tên là “Khát nước” (Tiếng Nga: Жажда) năm 1960. Nội dung của ca khúc này nói về tiếng lòng của một thiếu nữ với mối tình đầu tuyệt đẹp. Nhưng đó là một mối tình vô vọng, như hai bờ của một dòng sông, không bao giờ gặp được nhau... Ca khúc “ăn theo” phim này khi mới xuất hiện cũng không được người yêu nhạc quan tâm.
Nhưng điều bất ngờ là sau đó, khi hai ca tình khúc trên lần lượt được giới thiệu trên làn sóng phát thanh, thì đều thu hút được sự yêu thích đặc biệt của thính giả và thành công ngoài sự mong đợi của những người sáng tác ra chúng.
Đặc biệt là với “Đêm Leningrad” qua sự thể hiện của Vladimir Troshin, một ca sĩ lừng danh của Nhà hát Matxcơva thì thính giả đã bị chinh phục hoàn toàn, tạo nên một “cơn sốt” cho công chúng yêu nhạc, buộc Bộ Văn hóa Liên Xô yêu cầu đổi tên nó chính thức thành 'Подмосковные вечера' (phiên âm quốc tế là Podmoskovnye Vechera - Buổi tối bên bờ sông Matxcơva), và chỉnh sửa một chút ở phần lời.
Ngay năm 1957, “Podmoskovnye Vechera” đã bất ngờ giật giải trong một cuộc thi ca khúc quốc tế và giành giải nhất tại Festival Thanh niên và Sinh viên Thế giới tổ chức tại Matxcơva. Podmoskovnye Vechera đã nhanh chóng lan truyền khắp thế giới, được đặc biệt ưa thích ở Trung Quốc. Thậm chí vào những năm đỉnh cao của “Chiến tranh Lạnh” nghệ sĩ piano nổi tiếng người Mỹ Van Cliburn từng trình diễn “Podmoskovnye Vechera” nhiều lần...
Theo tác giả Đỗ Trọng Nga cho biết: Ở phương Tây, nhóm nhạc jazz của nước Anh là “Kenny Ball” đạt một hit với bài hát (tựa đề tiếng Anh lúc đó: Midnight in
Và cách đây chưa lâu, năm 2004, ca sĩ người Bỉ Helmut Lotti đã gây ấn tượng với thế giới khi anh trình diễn bản tiếng Anh của ca khúc kinh điển này, dưới tựa đề Moscow Nights, trong album From Russia with Love.
Ai là người đầu tiên đã dịch “Chiều Matxcơva” ra tiếng Việt?
“Podmoskovnye Vechera” là một trong những ca khúc được đề nghị phát thanh nhiều nhất theo thư yêu cầu của thính giả Liên Xô. Kể từ năm 1964, giai điệu của nó được lấy làm nhạc hiệu của Đài Phát thanh Tin tức và Âm nhạc Mayak (Hải đăng) ở Liên Xô.
Từ sau Festival Thanh niên và Sinh viên Thế giới ở Matxcơva, “Podmoskovnye Vechera” đã đến với công chúng Việt Nam và cũng mau chóng chinh phục trái tim người yêu nhạc, với các tên gọi khác nhau: “Chiều Matxcơva”, “Chiều ngoại ô Matxcơva”, “Chiều ngoại thành Matxcơva”…
Có nhiều bản dịch tiếng Việt của ca khúc, trong đó, bản sau đây được coi là Việt hóa hoàn hảo nhất, hợp với giai điệu một cách không thể ngọt ngào hơn:
Chiều thanh vắng là đây âm thầm gió rì rào
Rừng cây chim muông lắng xuống canh thâu
Hỡi em thấu chăng tình, trong lòng bao trìu mến
Matxcơva bên chiều vắng thanh bình…
Khi về tới Việt Nam “Chiều Matxcơva” đã trở thành bài hát Nga “đi cùng năm tháng” cùng với những tình khúc nổi tiếng khác như Kachiusa,Triệu bông hồng, Kalinka,... “Chiều Matxcơva” đã gắn bó với tên tuổi các ca sĩ như: Trung Kiên, Quang Thọ, Quang Huy...
Vẫn theo tác giả Đỗ Trọng Nga: Đã nửa thế kỷ qua, tên người dịch bản tiếng Việt của “Chiều Matxcơva” là một bí ẩn và bản dịch, dù được rất nhiều người thuộc lòng, cho đến nay vẫn bị coi là “khuyết danh”. (Đáng tiếc là, ngay cả Từ điển mở Wikipedia tiếng Việt, trong phần giới thiệu về tình khúc “Chiều Matxcơva” cũng mở ngoặc phần Lời Việt là “Người dịch khuyết danh”; còn phần lời Việt tình khúc “Đôi bờ” thì để trống phần dẫn nguồn).
Từng có nhiều ý kiến cho rằng ca sĩ, NSND Trung Kiên là tác giả phần lời tiếng Việt, song chính ông đã phủ nhận. Dịch giả Dương Tường thì đoán đó có thể là Ngô Vĩnh Viễn (1924-1994) - người có mặt tại Festival Thanh niên và Sinh viên Thế giới tổ chức tại Matxcơva năm 1957. Ông Viễn, bút danh Nguyễn Vĩnh, từng dịch một số tác phẩm văn học nổi tiếng của thế giới sang tiếng Việt, như Chuông nguyện hồn ai, Truyện ngắn O.Henry...
Tuy nhiên, ông Viễn đã mất nên cũng không có cách nào kiểm định lại phỏng đoán của dịch giả Dương Tường. Thêm nữa, cho dù ông có mặt tại Festival nhưng điều đó không chứng tỏ ông là tác giả của bản dịch hoàn hảo nhất. “Chiều Matxcơva” có nhiều bản tiếng Việt khác nhau, không chỉ của các nhạc sĩ mà còn của các lưu học sinh hay những người từng công tác bên Nga.
Tác giả lời Việt vừa qua đời
Giờ đây, không chỉ “Chiều Matxcơva” mà “Đôi bờ” đều đã trở thành những bản tình ca Nga ngọt ngào luôn chinh phục, ngự trị tâm hồn những người Việt Nam đã từng đến Nga và cả những ai yêu nhạc nhưng chưa bao giờ đặt chân lên mảnh đất đầy tuyết trắng ấy. Nhiều người đã thuộc lòng lời Việt:
Dòng sông nước nhẹ trôi xuôi về phía chân trời
Màn đêm lung linh sáng ánh trăng soi
Vời vợi xa thoáng đưa lời đây bài ca đầm ấm
Matxcơva chứa chan vui trong chiều vắng yêu đời …
*
Đêm dài qua, dưới mưa rơi, em mong chờ anh tới
Cây cỏ hoa như nói nên lời, em hạnh phúc nhất đời
Lòng em riêng biết có yêu anh, giữa tình đôi lứa ta,
một dòng sông sóng nước long lanh, đôi bờ đâu cách xa…
Nhưng còn rất ít người yêu nhạc nước ta biết điều này: người đầu tiên dịch “Chiều Mátxcơva” ra tiếng Việt là Nhà báo Vương Thịnh, nguyên Vụ trưởng Vụ Hợp tác Quốc tế - Bộ Văn hóa (thời Nhạc sĩ Trần Hoàn làm Bộ trưởng).
Sinh năm 1934 quê tại Bắc Giang, Nhà báo Vương Thịnh từng là một cựu chiến binh của Đại đoàn 308 từ 1949. Những năm 1951-1954, Vương Thịnh là Học viên thiếu sinh quân tại Trung Quốc. Ông cũng là một trong hàng trăm học viên Việt
Theo Đại tá Nguyễn Đăng Nguyên (ĐT: 04.38231905), một người bạn thân thiết của Nhà báo Thịnh cho biết: Cùng là học viên lớp Nga ngữ tại Liên Xô với ông Vương Thịnh hồi đó, có nhiều người sau này đã thành danh như ông Vũ Khoan (nguyên Phó Thủ tướng Chính phủ); ông Nguyễn Nhạc (nguyên Thứ trưởng Bộ Đầu tư và Phát triển); ông Hồ Huấn Nghiêm (nguyên Thứ trưởng Bộ Thương mại); bà Hồ Thể Lan (nguyên là Người phát ngôn của Bộ Ngoại giao Việt Nam)…
Những năm 1957 – 1960 và 1969 - 1971, Nhà báo Vương Thịnh được Nhà nước ta cử sang Liên Xô, công tác tại Ban Tiếng Việt của Đài Phát thanh Matxcơva, làm Biên tập và Phát thanh viên tiếng Việt cho Đài này.
Do có năng khiếu thơ ca (Vương Thịnh đã cho xuất bản tập thơ “Một thoáng trong đời”, Nhà xuất bản Văn học ấn hành năm 1997) và yêu thích âm nhạc từ nhỏ, nên khi được cử sang Liên Xô công tác, Nhà báo Vương Thịnh đã tự dịch ca khúc “Chiều Mátxcơva” đang nổi tiếng hồi đó ra tiếng Việt. Sau đó, ông còn cộng tác với Cao Thụy (sau là Đạo diễn Điện ảnh) dịch tiếp ca khúc “Đôi bờ”.
Đại tá Vương Hồng Trường (ĐT: 0915185692) và những người anh em của Nhà báo Vương Thịnh cho biết: Đầu thập kỷ 60, sau khi từ Liên Xô trở về nước, cùng gia đình sống ở Khu tập thể Đài Tiếng nói Việt Nam tại số 5 Trần Phú, Hà Nội, hai ca khúc trên đã được Nhà báo Vương Thịnh cho in thành tờ gấp khổ nhỏ, phát hành hàng vạn bản ở miền Bắc. “Chiều Mátxcơva” và “Đôi bờ” đã nhanh chóng được người yêu âm nhạc Việt Nam đón nhận.
Nhà báo Vương Thịnh từng công tác nhiều năm trong lĩnh vực báo chí, phát thanh, truyền hình với tư cách là phóng viên, biên tập viên, bình luận viên về các vần đề quốc tế, cuối cùng là Vụ trưởng Vụ Đối ngọai Bộ Văn hóa – Thông tin. Sau ngày nghỉ hưu, ông cùng vợ là bà Trương Thị Ký (nguyên là cán bộ Kỹ thuật của Đài Truyền hình Việt Nam), về sống những năm cuối đời ở 49 phố Nguyên Hồng, Hà Nội. Sinh thời, Nhà báo Vương Thịnh vốn sống lịch lãm với bản tính khiêm nhường và thầm lặng, nên rất ít người biết ông làm thơ và là người đã có công mang hai tình khúc Nga nổi tiếng như đã kể trên về Việt Nam.
Tác giả lời Việt đầu tiên của các tình khúc Nga bất hủ “Chiều Matxcơva” và “Đôi bờ” đã trút hơi thở cuối cùng hồi 15 giờ ngày 10-7-2010 tại Bệnh viện Hữu Nghị. Lễ viếng ông sẽ được tổ chức trang trọng từ 14 giờ ngày 13-7-2010, tại Nhà Tang lễ số 5 Trần Thánh Tông, Hà Nội.
Hà Nội, 11-7-2010
----------------------------------------------------------
Hoài Thanh - nguyenthihoaithanh@ahoo.com - - 167 Mai Hắc Đế
(Ngày 19/07/2010 03:33:54 PM)
Chia buồn cùng anh và gia quyến!
Trần Hồng Dung - Hanoihongdung@gmail.com - 0903421719 - 18 Nam Tràng - Hà Nội
(Ngày 14/07/2010 02:51:12 PM)
Xin gửi tới Gia đình bác Vương Thịnh và nhà thơ Đặng Vương
Hưng lời chia buồn sâu sắc . Chúng tôi, những cựu LHS tại Liên Xô, không ai lại không thuộc giai điệu bài hát " Chiều Mátkva " " Đôi bờ "... vậy mà có điều quan trọng nhất, tôi lại không biết lời Việt được dịch bởi dịch giả Vương Thịnh - thật ân hận và đáng tiếc . Thực sự , văn học và âm nhạc Nga đã thấm đẫm tâm hồn, cuộc sống , tính cách của tôi và cả một thế hệ thanh niên VN . Xin ngàn lần cám ơn các Dịch giả đã bằng trái tim lãng mạn , vốn từ phong phú, sự uyên thâm của mình làm chiếc cầu nối giữa văn học Xô Viết và bạn đọc Việt Nam . Xin bác Vương Thịnh hãy nhận ở cháu môt sự kính trọng và tiếc nuối chưa được gặp Bác dù chỉ một lần !
Phạm Minh Giắng - phamigia@gmail.com - 0987736365 - Trung tâm Bảo trợ xã hội Thái Bình
(Ngày 13/07/2010 10:38:49 AM)
Xin gửi lời chia buồn thấu thiết đến Nhà thơ Đặng Vương Hưng cùng gia quyến!
Trần Thanh Dũng - ntthanhdung@yahoo.com - 0913133577 - Sóc Trăng
(Ngày 13/07/2010 07:35:46 AM)
Qua cổng điện tử này, TTD xin gởi lời chia buồn sâu sắc nhất tới Nhà thơ Đặng Vương Hưng và gia quyến !
Phạm Thanh Cải - phamthanhcai@gmail.com - 01696306682 - Chợ Mơ - Hai Bà Trưng - Hà Nội
(Ngày 13/07/2010 11:16:41 AM)
Xin có lời chia buồn sâu sắc tới Gia đình Chủ nhiệm Đặng Vương Hưng khi biết tin Cụ Vương Thịnh từ trần. Подмосковные вечера
Chử Thu Hằng - nguoibinhthuong1957@yahoo.com - 01663332171 - Sơn Tây- Ba Đình- Hà Nội
(Ngày 12/07/2010 11:06:40 PM)
Văn học và âm nhạc của nước Nga Xô viết đã có ảnh hưởng tích cực đến thế hệ chúng tôi. Từ nhỏ, chúng tôi đã được nuôi dưỡng tâm hồn bằng những tác phẩm xuất sắc của nền văn học Nga. Những cuốn Thép đã tôi thế đấy, Đội cận vệ thanh niên, Trong chiến hào Stalingrad , Truyện một người chân chính, Những người Xô-viết chúng ta ( B. Polevoi ), Daghestan của tôi ( R.Gamzatov)... là sách gối đầu giường của thế hệ chúng tôi. Chúng tôi biết yêu qua Đợi anh về của K. Ximônôv, qua những vần thơ của Pushkin, của Lermontov , của Onga Bergon… Tuổi thanh xuân của chúng tôi đã hát vang Kachiusa,Triệu bông hồng, Chiều Matxcơva, Đôi bờ, Thời thanh niên sôi nổi… trên khắp mọi nẻo đường.
Nhiều người Việt Nam trong đó có tôi đã yêu nước Nga, hiểu tâm hồn Nga qua các tác phẩm văn học Nga- Xô viết. Văn, thơ và các bài hát Nga đã làm được điều kì diệu là nâng chúng tôi lên ngang tầm thời đại, cho chúng tôi có được khát vọng hi sinh, cống hiến cho Tổ quốc mình. Cảm ơn các dịch giả, bằng sự lao động thầm lặng nhưng rất tài hoa của mình đã đưa âm nhạc và thi ca của nước Nga- Xô viết đến với chúng ta, chắp cánh cho tâm hồn ta bay bổng đến những cảm xúc trong sáng của con người. |