Nhà thơ Hoài Khanh tên thật là Võ Văn Quế, sinh ngày 13 tháng 06 năm 1933 tại Đức Nghĩa, thành phố Phan Thiết, tỉnh Bình Thuận (Có tài liệu ghi ngày sinh của Hoài Khanh là ngày 20/03/1934?). Từ năm 1957, Hoài Khanh đã hiện diện trên bầu trời thi ca Việt Nam với thi phẩm 'Dâng rừng'. Tính đến nay, Hoài Khanh đã xuất bản về thơ có: Thân phận (1962), Lục bát (1968), Gió bấc - trẻ nhỏ - đóa hồng và dế (1970), Hương sắc mong manh (2006). Về văn có: Trí nhớ hoang vu và khói (Tập truyện – 1970). Trước năm 1975, Hoài Khanh viết báo làm thơ. Ông là người chủ trương và điều hành nhà xuất bản Ca Dao, một trong những nhà xuất bản đầy uy tín, có nhiều ấn phẩm giá trị, thu hút được đông đảo người đọc. Hiện nay, Hoài Khanh thường trú tại thành phố Biên Hòa, tỉnh Đồng Nai.

Từ thuở đôi mươi, Hoài Khanh đã viết những câu thơ mà khi đọc xong nhiều người cảm nhận như có một cơn gió lạnh thổi qua tâm hồn của mình:

'...Qua sông là một nhịp cầu

Qua tôi là một kiếp sầu vô chung'

Khi đọc hai câu trên trong tập thơ 'Dâng rừng' của Hoài Khanh, Bùi Giáng, một nhà thơ, nhà giáo và là một nhà biên luận phải kinh ngạc thốt lên: 'Anh chưa quá hai mươi tuổi, anh làm những vần thơ mà Nguyễn Du, Nguyễn Khắc Hiếu tái sinh nghe được phải lạnh mình trước cái vĩ đại, hồn nhiên của một tài hoa chưa ráo máu đầu. Cái vẻ ngây thơ thăm thẳm của lời thơ, chỉ những thiên tài xuất chúng mới có được'. Quả thật vậy, qua thời gian, Hoài Khanh là một nhà thơ tài hoa. Nhưng, thơ của ông mang một nỗi u hoài. Phải chăng khi lớn lên, Hoài Khanh đã sớm chứng kiến những cảnh khổ đau của một thời đất nước chìm trong chiến tranh, loạn lạc nên trong thơ Hoài Khanh viết nhiều về nỗi buồn. Thơ lục bát của Hoài Khanh nhuần nhuyễn, mang đậm hồn dân tộc. Nhưng là những bài lục bát 'nâu' – một màu nâu buồn mênh mông sâu thẳm. Chúng ta bắt gặp trong thơ Hoài Khanh nỗi đau thương của một kiếp người:

'Cõi nào giọng khởi nguyên vang

Nhánh khô trời muộn trôi tan mộng thầm

Súng còn vọng mãi trời căm

Rưng rưng mắt lệ nghìn tâm sự nào?

Mộng đời nát ngọc chìm châu

Bến mê vẫn rợn mấy màu trầm luân

Mười lăm năm bấy nhiêu lần

Bấy nhiêu rồi nhỉ hỡi trần gian kia?

Ngược xuôi bao kẻ đi về

Tấm thân bé mọn bên lề tồn vong

Chuyện đời có có không không

Phù vân một áng bụi hồng xa xa

Cớ sao thiên hạ người ta

Vẫn chưa tròn một quê nhà bao dung?

Vẫn chưa tỉnh giấc hãi hùng

Trong cơn trường mộng vô cùng thời gian'.

('Lục bát' – 1968)

Và, còn bắt gặp nỗi buồn của thời gian, nỗi buồn mông mênh của dòng sông:

'Nước xuôi lạnh một dòng sầu

Biết về đâu hỡi mấy màu thời gian

...

Con sông nào đã xa nguồn

Thì con sông ấy sẽ buồn với tôi'

Bước sang những năm đầu thế kỷ 21, chúng ta tiếp tục thưởng thức thơ của Hoài Khanh. Thơ của ông vẫn còn nguyên hấp dẫn như thuở ban đầu. Nhưng, ta bắt gặp Hoài Khanh với những ý thơ mới hơn, trong sáng hơn. Hoài Khanh ở giai đoạn này không còn là những bài lục bát 'nâu' mang một nỗi buồn mênh mông sâu thẳm. Ý thơ của ông khác xa với thời kỳ trước. Trong thơ, Hoài Khanh hướng tới những điều tốt đẹp, ảnh hưởng 'thiền' của Phật giáo một cách đậm nét:

'Hiểu ngầm sen nở đầm xa

Là nhân gian hỡi Thích Ca đã về

Người về đánh thức cơn mê

Ác gian, thù hận tràn trề khổ đau

Người về với ánh nhiệm mầu

Mấy ngàn năm đã qua cầu tử sinh

Đạo vàng ôi sắc hiển linh

Muôn đời vẫn vọng câu kinh độ trì

Muôn đời ánh đạo từ bi

Sẽ xua quỷ dữ, sân si, bạo tàn

Sẽ đem trả lại nhân gian

Cuộc sinh tồn ngát hoa vàng từ tâm'.

(Điềm triệu của sắc  vàng)

Hoài Khanh đã viết những dòng lục bát, đọc xong, chúng ta tưởng chừng là tâm kinh:

'Nhớ câu' vô sở tùng lai

Diệt vô sở khứ' trần ai nhãn tiền

Con từ sa cõi phân duyên

Nếm mùi nghiệp chướng lụy phiền não nhân

Tham sân như cát sông Hằng

Đắm mê bóng sắc quên thân phận mình

Một hôm sực nhớ câu kinh:

'Không phải chỗ trụ mà sinh tâm mình...''

(Sám hối)

Qua thơ Hoài Khanh, chúng ta nhận thấy cuộc đời rất an nhiên:

'Cái gì hễ mất lại còn

Hễ không là có, hễ tròn là lăn

Ngày xưa có một dấu chân

Bước qua bãi cát sông Hằng nhẹ tênh'.

(Dấu chân từ phụ)

Từ lục bát 'nâu', Hoài Khanh chuyển sang lục bát 'thiền'. Phải chăng, qua những bão giông, khổ đau, cô đơn tận cùng trong cuộc đời, Hoài Khanh hướng đến. Và, đưa vào thơ của mình những điều tốt đẹp hơn trong cuộc sống.

Lê Ngọc Trác

Email: lengoctraclg@yahoo.com

---------------------------------

Tài liệu tham khảo:

- Thơ Hoài Khanh

- Những nhà thơ hôm nay (Nguyễn Đình Tuyến – 1967)

- Hoài Khanh, người thi sĩ đi tìm lại nguồn cội của một dòng sông
 (Hiếu Tâm – Tập san Pháp luân – 2008)