Học trong  Học viện Báo chí và tuyên truyền - Học viện Hành chính-Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh, Khoa Báo chí, đến bây giờ tôi mới biết: Tiến sỹ Nguyễn Thị Huệ  - Giảng viên Lý luận văn học, Tiếng Việt thực hành (Khoa Kiến thức Giáo dục đại cương  - Học Viện Báo chí và Tuyên truyền) chính là nguyên mẫu của nhân vật chính trong phim 'Mảnh đời của Huệ' nổi tiếng, đã phát sóng trên Đài Truyền hình Trung ương năm 1997. Gặp bà vào một buổi chiều nắng nhạt tháng 4 tại nhà riêng trong khu tập thể Học viện, tôi như hiểu, ở bà, cái vẻ mộc mạc, chân chất, thật thà của người vốn xuất thân từ chốn thôn quê dường như vẫn không thay đổi. Và tôi lại đi so sánh giữa Huệ trong phim với Huệ ngoài đời…

Tiếp xúc 12 năm mới sáng tác được… 'Mảnh đời của Huệ'

Kể về cơ duyên gặp gỡ Nhà văn Võ Khắc Nghiêm - Tác giả của cuốn tiểu thuyết 'Mảnh đời của Huệ', bà bảo: 'Cũng tình cờ lắm. Năm 1980, tốt nghiệp Ngữ văn - Trường Đại học Sư phạm Hà Nội 1, tôi nằm trong diện phải đi công tác miền núi. Nhờ có người quen nên xin được về dạy tại Trường Phổ thông Trung học Thị xã Cẩm Phả -  Quảng Ninh. Ngày đó ông Võ Khắc Nghiêm sống với gia đình ở Thị xã Cẩm Phả. Chồng tôi khi ấy đang là Biên tập viên - Ban Văn nghệ - Nhà Xuất bản Công an Nhân dân - Bộ Công an (Nhà xuất bản CAND thành lập năm1981, chồng tôi về công tác tại đây từ tháng 2 năm1984), thỉnh thoảng có nhờ tôi tới gặp gỡ ông Nghiêm để đặt hàng các loại tiểu thuyết hình sự.

Cũng lại là tình cờ, tôi làm giáo viên Chủ nhiệm lớp Võ Thị Kim Chi - con gái thứ hai của ông Nghiêm. Nhờ đó mà ông ấy có 'lý do' để gặp tôi nhiều hơn. Nhà văn Võ Khắc Nghiêm thường xuyên về Hà Nội. Mỗi lần như thế, tôi lại nhờ ông chuyển thư cho anh Nguyễn Thụ (tên chồng bà). Có thể lúc đó ôngVõ Khắc Nghiêm cũng chưa có ý định viết gì cả. Nhưng chúng tôi đã quen thân từ đó'.

Không lâu sau đấy, Nhà văn Võ Khắc Nghiêm có truyện  ngắn 'Tiếng huýt sáo trong đêm' đăng trên Báo Văn nghệ, viết về một cô giáo dạy Văn ở Trường Phổ thông Trung học Thị xã Cẩm Phả, có chồng đang công tác ở Hà Nội, phải nuôi con một mình trong một căn nhà tập thể chỉ có 12 mét vuông ở khu Bái Tử Long. Lẽ dĩ nhiên bà chính là nhân vật của câu chuyện ấy. Lúc này ông Võ Khắc Nghiêm mới tâm sự về một dự định 'dài hơi' hơn,một bộ tiểu thuyết nhiều tập.

Bẵng đi một thời gian khá dài, bà trở về Hà Nội học văn bằng hai, Khoa Xuất bản  tại trường báo chí bây giờ. Sau đó vài năm, gia đình ông Võ Khắc Nghiêm cũng chuyển về Hà Nội. Một lần ông Võ Khắc Nghiêm đến Nhà Xuất bản Công an Nhân dân 167 - Mai Hắc Đế - Hà Nội, thân mật bảo với chồng bà: 'Cho tôi 'mượn' cô Huệ cho tiểu thuyết 'Mảnh đời của Huệ'. Chồng bà đồng ý. Bà cũng đồng ý.

Thế là năm 1992, tập 1 'Mảnh đời của Huệ' được Nhà Xuất bản Lao động cho in. Đến năm 1993 thì cho ra tập 2. Bốn năm sau, năm 1997, tiểu thuyết hai tập 'Mảnh đời của Huệ' được chuyển thể thành bộ phim cùng tên, phát sóng  trên Đài Truyền hình Việt Nam. Vừa đúng 12 năm để cô Huệ ngoài đời bước vào tiểu thuyết. Một sự hợp tác tốt đẹp.

       TS. Nguyễn Thị Huệ thời trẻ - nguyên mẫu 'Mảnh đời của Huệ'

Huệ trong phim - Huệ ngoài đời không phải là một  

Trong phim, Huệ là một cô gái rất xinh đẹp từ vùng nông thôn Duyên Hà - Thái Bình ra Thị xã công nghiệp Cẩm Phả làm nghề mót than. Vì thật  thà, dễ tin người mà không ít phen bị lừa, lấy ba đời chồng mà vẫn phải đơn độc nuôi con, đã có lúc suy nghĩ dại dột: vượt biên sang Hồng Kông.

Ứng vào mình, bà chợt trầm ngâm hệt như một người từng trải lắm: 'Tôi không long đong đến mức ấy. Nhưng quá khứ đã qua cũng là những ngày đầy vất vả. Xuất thân từ thôn quê của huyện Duyên Hà (Thái Bình) để có tiền đi học tôi đã phải đi đãi đá, đổ bê tông. Có lúc tôi cũng định xuống tàu sang Trung Quốc vì sau năm 1975 ở Việt Nam có phong trào vượt biên ra nước ngoài tìm cơ hội làm giàu. Tôi cũng đã ra huyện đảo Vân Đồn - Quảng Ninh, xuống tàu rồi nhưng cuối cùng thì không đi nữa'. Rồi ở lại lấy chồng, sinh con. Bảy năm liền ở Quảng Ninh, bà phải nuôi con một mình. Khi đó chồng bà đang làm ở Nhà Xuất bản Công an Nhân dân trên Hà Nội.

Huệ trong phim bị lừa tiền, lừa tình. Còn bà cũng dăm ba lần bị thiên hạ chơi xấu.  Một lần từ Thị xã Cẩm Phả về Hà Nội thăm chồng, bà xuống xe tại bến Long Biên chờ chồng đến đón. Đứng đợi khá lâu thì một thanh niên có gương mặt khá sáng sủa có nhã ý cho bà đi nhờ xe đạp (Dạo ấy ở Hà Nội cũng còn rất ít người đi xe máy). Như 'buồn ngủ gặp chiếu manh', bà đồng ý ngay. Bao nhiêu đồ đạc, túi xách tay bèn đưa cả cho người thanh niên treo  hết vào ghi đông xe đạp, còn bà thì ngồi ở phía sau.

Tới đường Ngọc Khánh bây giờ, anh thanh niên xuống xe, bảo bà đứng đợi để 'tạt về qua nhà người quen trong kia có tý việc rồi ra ngay'. Bà tin nên cứ đứng chờ mãi. Nhưng  rồi anh thanh niên ấy đã mất tích mãi mãi cùng với tất cả giấy tờ, tiền nong tích cóp của bà hàng mấy năm trời. Lần thứ nhất, bà bỗng hiểu: thì ra người đời cũng lắm kẻ không tử tế. Và còn… Nhưng cú lừa đau đớn nhất lại xảy ra ở chính trong ngôi nhà của bà, với người có học thức và được cả chồng bà, con bà  coi như 'người nhà'. Hồi đó bà đi chấm thi Đại học trong Thanh Hoá để toàn bộ nhà cửa lại cho người ấy trông coi hộ. Khi bà trở về thì toàn bộ đồ đạc và hộp vàng bạc trang sức đã không cánh mà bay. Lần ấy bà hiểu thêm người đời cũng nhiều kẻ lấy oán báo ân. Qua nhiều kênh thông tin, bà  biết 'người ấy' vẫn 'lang thang' về Hà Nội. Nhưng cả nhà bà chẳng bao giờ muốn gặp lại cái người ấy làm gì…

Ngồi tỉ tê về chuyện nguyên mẫu và nhân vật, bà bảo: 'Cô Huệ trong phim xinh đẹp lắm. Nhà văn Võ Khắc Nghiêm cũng nói trước rằng, phần ngoại hình ông sẽ mượn chân dung hoa hậu Báo Tiền phong năm 1990 Bùi Bích Phương. Tôi nghĩ ông ấy đúng. Vì một cô gái đẹp mà phải long đong mới gây ấn tượng mạnh với công chúng. Cũng dễ hiểu thôi. Nhà văn có quyền được hư cấu. Có ai bắt bẻ được điều ấy, vì đó là nghệ thuật mà. Cũng có nhiều tình tiết khá hay xuất hiện trong tiểu thuyết nhưng không được dựng thành phim… Cũng lại phải thông cảm thôi vì nghệ thuật Điện ảnh không phải lúc nào cũng chuyển tải hết được. Ai chưa đọc Tiểu thuyết mà chỉ xem phim thôi thì cũng là điều lấy làm tiếc và có phần hơi… thiệt thòi'.

  Trái qua: Vợ chồng dịch giả Dương Thu Ái; vợ chồng GS. Phong Lê; vợ chồng 

     TS. Nguyễn Thị Huệ - Đại tá Nguyễn Thụ và nhà thơ Đặng Vương Hưng.

Quen gọi chồng bằng… “chú”

Tưởng rằng chỉ có chàng Nguyễn Bính ngày xưa mới có chuyện tình yêu 'cách nhau cái dậu mùng tơi xanh rờn', ai dè chuyện tình của bà cũng y chang như vậy. Chỉ có điều là người hàng xóm ấy không cách cái dậu mồng tơi mà tách biệt bởi… cái ao rau muống. Lớn lên như cỏ cây hoa lá nhưng phải đến lúc 'anh đi bộ đội về làng' mới kịp nhận ra 'cô bé nhà bên đã thành thiếu nữ'.

Nhưng lúc đó, người hàng xóm mới  chỉ 'để ý'. Còn bà lúc đó bị mọi người gán ghép với anh Nguyễn Thụ thì… ghét lắm. Đến cả cách xưng hô cũng thật buồn cười, chỉ toàn gọi là chú mặc dù anh Thụ chỉ hơn ba, bốn tuổi. Bà giải thích: 'Vì anh ấy là bộ đội' (thì mọi người vẫn gọi là chú bộ đội đấy thôi).

Ấy thế mà tình yêu đến lúc nào chẳng hay. Bắt đầu là việc hai người 'rủ nhau' ôn thi vào Đại học. Anh Nguyễn Thụ  phải thi đại học lần thứ hai (Lần đầu anh thi đạt kết quả rất cao - Đã có giấy báo triệu tập lên Thanh Xuân - Hà Nội học tiếng Nga mấy tháng để sang Nga học Đại học. Nhưng Đoàn 153 Thái Bình đã giữ lại Giấy triệu tập và 'buộc' đồng chí Binh nhất Nguyễn Văn Thụ phải về phục viên với lý do duy nhất 'đánh mất giấy tờ ở chiến trường Quảng Trị'. Thế là cuộc đời binh nghiệp của Thương binh loại A Nguyễn Văn Thụ đã kết thúc vĩnh viễn bằng tờ Quyết định của Tỉnh đội Thái Bình và 300 đồng. Ôi thương thay cho cái anh trai làng của tôi hiền lành như củ sắn củ khoai; xăng xái viết đơn bằng máu gia nhập Quân đội Nhân dân Việt Nam lúc chưa tròn 18 tuổi và đang còn học chưa hết Học kỳ 1 lớp 10. Thật khủng khiếp bởi chiến tranh. Buồn thay cho cái nhân tình thế thái và cả 'đồng hương', 'đồng ngũ' của chồng tôi. Còn con đường từ Binh nhất đến Đại tá của anh Nguyễn Thụ thì dài lắm. Có thể viết nhiều tập Tiểu thuyết cũng không cạn vốn - Và cũng đã có nhiều nhà văn lấy nguyên mẫu rồi…).

Trở lại câu chuyện. 'Chàng' nhà quê của tôi đã từng khoác áo đội tuyển Văn, phẫn chí thẫn thờ đến trước  cổng Trường Đại học Tổng hợp Quốc gia hơn 3 tháng liền… để rồi cũng phải nghĩ ra: Hãy làm lại từ đầu. Thôi hãy gắng mà quên đi nhé. À chàng vẫn quyết tâm thi vào Khoa văn Đại học Tổng hợp. Nàng cũng  nuôi chí thi đỗ vào Khoa văn Đại học Sư phạm Hà Nội 1. Và hạnh phúc quá bất ngờ: Năm ấy cả chàng và nàng đều thi đỗ. Tỉnh đội Thái Bình đã 'sửa sai', đồng ý cho chàng 'cựu chiến binh' đổi từ Quyết định Phục viên sang Quyết định chuyển Ngành về Trường Đại học Tổng hợp. Khi ấy chàng tân sinh viên Văn khoa 'hàng xóm' của tôi vui  và 'vênh' lắm. Ưỡn ngực, mắt không thèm nhìn ngang. Quả thực là chàng cũng khá đẹp, da trắng, rất 'ưa' nhìn xa và thoáng qua .Và hình như bây giờ vẫn còn phảng phất điều  đó… 

Rồi cứ thế không hẹn mà gặp. Mỗi lần nghỉ hè về quê vẫn cứ phải 'trạm trán' nhau. Chẳng ai thèm nói trước cả. Mà đúng thế đấy. Khoa văn bên này thua gì Khoa văn bên ấy mà…'kiêu'. Bến Phà Đen - Hà Nội, tàu thuỷ Hà Nội - Thái Bình, Bến tàu Phú Hậu - về nhà hai tên 'xâm lược'… không thể cứ 'im lặng' mãi…

Bà nhấp li nước trắng và nhìn tôi mỉm cười.

'Ngày bà được phân công về Quảng Ninh, hai người đã tính chuyện phải chia tay. Bà ngồi ở Bến tàu Cẩm Phả khóc dầm dề. Cuối cùng mới biết anh ấy nói đùa'. Một ngày đẹp trời Mùa Xuân năm 1981, hai người làm đám cưới. Ba năm sau (1984), bà sinh đứa con trai duy nhất. Cùng năm đó, chồng bà được tuyển dụng vào Lực lượng Công an. Gần 30 mươi năm trôi qua, cô Huệ đãi đá, đổ bê tông ngày nào giờ đã là Tiến sỹ - Cán bộ giảng dạy ở một Trường Đại học danh tiếng. Chú bộ đội ngày ấy, giờ cũng trở thành Đại tá, Phó Giám đốc, kiêm Phó Tổng Biên tập - Nhà Xuất bản Công an Nhân dân - Bộ Công an. Có điều lạ là, không hiểu do thói quen hay nhỡ miệng mà tôi vẫn thấy bà gọi chồng bằng chú hệt như năm nào.

Ở cái tuổi ngoài 50, bà trở nên sống thầm kín, đủng đỉnh, an phận hơn. Bà rất hay nói đến câu nói của người Trung Hoa: 'Có một nghìn cung điện cũng chỉ ngủ một phòng. Có một nghìn mẫu ruộng cũng chỉ ăn được một bát cơm. Khát vọng của con người là vô cùng nhưng phải biết đến giới hạn, điểm dừng'.

Bà có một gia đình hạnh phúc. Mỗi năm bà lại có nhiều cháu (nội, ngoại) vào các Trường Đại học, một số cháu ra trường lại tiếp tục gia nhập Lực lượng Công an Nhân dân Việt Nam để tiếp bước theo con đường mà chồng bà đang đi. Bà mỉm cười hài lòng: 'Tôi đã có tất cả. Xin cám ơn Lãnh đạo Tổng cục Xây dựng Lực lượng Công an Nhân dân.  Cám ơn Lãnh đạo Bộ Công an'.

Huệ năm nào phải đi đãi đá, đổ bê tông. Nay 'Mảnh đời của Huệ 'đã sang trang.

Theo HÀ LY

(Báo CAND)