Bìa sách do NXB Thế Giới ấn hành

            Nhà văn Ngọc Châu viết văn, làm thơ và dịch thuật. Ông đã dịch nhiều tác phẩm văn xuôi từ tiếng Nga, tiếng Anh của các tác giả tên tuổi như Mũi tên đen của Robert Louis Stevenson, Chú chồn nhỏ Ricki-tricki-tavi của Rudiard Kipling, Chuyện không công bố của Sherlock Holmes của Enleri Kuin, Ba người cùng hội cùng thuyền của Jord Jerome Clapka,… Rồi Ngọc Châu chuyển sang dịch thơ. Năm 2012, ông đã dịch 170 bài thơ tình nước Nga in thành 2 tập, hình thức song ngữ Nga-Việt. Các tác giả trong tập thơ dịch ấy là những thi hào của Nga như A. S. Pushkin, M. Y. Lermontov, S. A. Yesenin, I. A. Bunin… Ngọc Châu đã dịch từ nguyên bản tiếng Nga ra thơ lục bát Việt rất phóng túng. Ban đầu, các bạn văn cho rằng có gì khiên cưỡng, như nghe ông tây bà đầm hát quan họ Bắc Ninh, sẽ khó thành công. Nhưng có một điều hiển nhiên là người Việt mình vốn vẫn yêu thích văn học Nga. Thơ trữ tình Nga khá gần gũi với người Việt, dịch thành thơ lục bát sẽ dễ được chấp nhận. Xét về xuất xứ, có thể xem lục bát là thơ đồng quê thường thể hiện tình yêu thôn dã và phong cảnh thiên nhiên. Tình yêu và cảnh sắc thiên nhiên được các nhà thơ Nga cảm nhận cũng không khác các nhà thơ Việt Nam. Tuy tính triết lý có thể phân định phương Đông và phương Tây, nhưng tình yêu, vẻ đẹp tâm hồn, nỗi đau khổ vì tan vỡ vì hờn giận ghen tuông thì chẳng khác gì nhau. Hơn 500 bản thơ dịch của Ngọc Châu đã được tiêu thụ hết, chưa kể những bản phải photocopy để tặng khi sách không còn.

            Lần này, với tập thơ dịch “THƠ TÌNH CỦA CÁC ĐẠI THI HÀO” Ngọc Châu chọn dịch ba nhà thơ: William Shakspeare - kịch tác gia người Anh, Rabindranath Tagore – thi hào Ấn Độ giải Nobel 1913 và nhà thơ Pablo Neruda của Chile, Nobel 1971.

            Shakspeare nổi tiếng với 154 bài sonnet mang tính ngụ ngôn ca tụng tình yêu và thi ca, có phần hơi khác với những lời thoại trau chuốt cầu kỳ sâu xa mà diễm lệ, là loại ngôn tình đặc trưng thường thể hiện trong những vở kịch của ông. Dịch thơ Shakspeare sẽ vấp phải một trở ngại không nhỏ là phải giải được thứ tiếng Anh cổ. Ta hãy đọc một khổ thơ sonnet, do Ngọc Châu dịch khá nhuần về vần và ý từ Anh ngữ thế kỷ 16-17:

Vương quyền đổ với chiến tranh
Đền đài cháy rụi hóa thành bụi tro
Gươm thần Mars* uống máu no
Không tiêu diệt nổi vần thơ tặng nàng…
(Sonnet 055 - (*)Marc: Thần chiến tranh, theo thần thoại Hy Lạp)

*

            Tagore có giọng thơ trữ tình sâu sắc, thấm đẫm tinh thần triết lý phương Đông. Thơ ông thường là thứ thơ văn xuôi với những câu dài chiếm nhiều dòng. Các dịch giả vẫn chọn lối thơ tự do để dễ diễn đạt thơ Tagor sang tiếng Việt. Ngọc Châu dịch thành lục bát là phải đương đầu với hai lần khó khăn. Một lần vượt tường rào ngôn ngữ, lần hai là phải sắp đặt để thành bài thơ lục bát chuẩn mực của Việt Nam. Không dễ thành công, nhưng Ngọc Châu vẫn chọn cách khó khăn này. Một đoạn thơ tiếng Anh của Tagor dịch từ tiếng Bengali, đã được Ngọc Châu dịch thành lục bát tiếng Việt khá thanh thoát:

Tháng ba trăng sáng lạ thường
Tóc em nhuộm cỏ tỏa hương ngọt lành
Vòng hoa em tết chưa thành
Cây sáo bỏ giữa cỏ xanh, quên rồi.
Tình ta giản dị vậy thôi
Như ca khúc giữa khung trời đồng quê
(Bài số 16 trong tập “Người làm vườn”)

            Ở một bài khác, Tagor cho ta thấy điều mà ai cũng biết nhưng không dễ biểu hiện bằng thơ một cách sâu sắc, rằng tình yêu không chỉ ngọt ngào mà còn là nỗi đau đớn xót xa. Ngọc Châu đã lục bát hóa bài thơ tiếng Anh này của Tagor:

Ngày xuân, cô quạnh vườn tôi
Nàng chợt đến với rạng ngời thương yêu
Cho tôi giai điệu khúc chiều
Giấc mơ em tặng bao nhiêu ngọt ngào
Biển hoang bỗng cuộn sóng trào
Bờ tim tan nát, không sao thốt lời…

(Một ngày xuân - Bài số 46.)

*

            Pablo Neruda là một nhà thơ với những giai đoạn cách mạng trong thơ, từ trường phái biểu tượng sang siêu thực và cuối cùng là hiện thực; như ông đã sống cuộc đời của một nhà cách mạng. Tập thơ Canto general (Tiếng hát chung) của Neruda với 340 bài thơ, được coi là kiệt tác trong sự nghiệp sáng tác của ông. Những bài thơ này viết bằng tiếng Tây Ban Nha, được chuyển sang Anh ngữ. Ngọc Châu một lần nữa chuyển thành thơ lục bát tiếng Việt. Có thể có những lệch lạc khi “phiên dịch” tới 3 lần (2 lần chuyển ngữ và một lần soạn thành thơ lục bát), nhưng ta có thể tạm bằng lòng với những câu sau đây của Pablo Neruda qua dịch giả Ngọc Châu:

Em như một áng mây trôi
Trên trời anh, buổi rạng ngời bình minh.
Sắc màu quyện với dáng hình
Anh từng mong chọn cho mình từ lâu
Làn môi trinh nữ ngọt ngào
Của anh, có đúng không nào, của anh?
Giấc mơ hoa lá tươi xanh,
Anh nuôi bằng chính mối tình em trao.

(Bầu trời ban mai)

            Như trên đã nói, dịch thơ nước ngoài ra Việt ngữ với hình thức thơ tự do sẽ dễ dàng thể hiện ý tứ thơ của nguyên tác. Dịch thành thơ thất ngôn, bát ngôn, lục bát v.v… là chuyện khá nan giải vì áp được vần thơ thì ý nghĩa của câu thơ nguyên bản có thể bị sai lệch. Tuy thơ có vần, nhất là thơ lục bát dễ được phổ biến, dễ nhớ, nhưng thơ lục bát ngoài việc khống chế về số chữ và vần điệu như các loại thơ khác, còn có nguy cơ trở thành vè, hoặc những bài dài có tính tự sự dễ trở thành diễn ca, và sẽ là thất bại. Điều này cần tài năng không chỉ dịch thuật mà còn là tài thơ của dịch giả.

Ta đã thấy công sức của Ngọc Châu trong tập thơ dịch này. Có thể hy vọng Ngọc Châu sẽ còn có những tập thơ dịch chất lượng cao hơn nữa.

BV

Sonnet 055

Not marble, nor the gilded monuments
Of princes, shall outlive this powerful rhyme;
But you shall shine more bright in these contents
Than unswept stone besmear'd with sluttish time.

When wasteful war shall statues overturn,
And broils root out the work of masonry,
Nor Mars his sword nor war's quick fire shall burn
The living record of your memory.

'Gainst death and all-oblivious enmity
Shall you pace forth; your praise shall still find room
Even in the eyes of all posterity
That wear this world out to the ending doom.
So, till the judgment that yourself arise,

You live in this, and dwell in lover's eyes.

William Shakespeare (1564-1616)

Tình khúc số 055

Lăng vua cẩm thạch dát vàng
Trường tồn đâu chắc hơn trang thơ này
Em là vàng, ngọc, đắm say
Trong thơ anh, năm, tháng, ngày… long lanh

Vương quyền đổ với chiến tranh
Đền đài cháy rụi hóa thành bụi tro
Gươm thần Mars* uống máu no
Không tiêu diệt nổi vần thơ tặng nàng

Lãng quên, chết chóc, tàn hoang
Bước qua tất cả lại càng trường sinh
Muôn đời vẫn vẹn dáng hình
Ngày tận thế quyết không dành cho thơ

Mai sau cũng thể bây giờ
Mắt tình yêu sống mãi thơ ngợi nàng.

-----------------

Mars*= thần Chiến tranh trong thần thoai Hy Lạp - La Mã

***

Simple as a song

(No. 16 The Gardener)

Hands cling to hands and eyes linger on eyes:
thus begins the record of our hearts.
It is the moonlit night of March; the sweet smell of henna is in the air;

my flute lies on the earth neglected and your garland of flowers in unfinished.
This love between you and me is simple as a song.
Your veil of the saffron colour makes my eyes drunk.
The jasmine wreath that you wove me thrills to my heart like praise.
It is a game of giving and withholding, revealing and screening again; some smiles and some little shyness, and some sweet useless struggles.
This love between you and me is simple as a song.

No mystery beyond the present; no striving for the impossible;
no shadow behind the charm; no groping in the depth of the dark.
This love between you and me is simple as a song.
We do not stray out of all words into the ever silent;

we do not raise our hands to the void for things beyond hope.
It is enough what we give and we get.
We have not crushed the joy to the utmost to wring from it the wine of pain.
This love between you and me is simple as a song.

Rabindranath Tagore (1861-1941)

Đơn giản như khúc ca

(Bài số 16 trong tập “Người làm vườn”)

Mắt, tay bỗng gắn vào nhau
Thế là hai đứa bắt đầu yêu thương
Tháng ba trăng sáng lạ thường
Tóc em nhuộm cỏ tỏa hương ngọt lành

Vòng hoa em tết chưa thành
Sáo anh rơi giữa cỏ xanh, quên rồi.
Tình ta giản dị vậy thôi
Như khúc ca giữa khung trời đồng quê

Khăn vàng đắm mắt say mê
Hoa nhài em tết vỗ về tim anh
Cùng chơi: xem, giấu, đưa, giành
Thẹn e, hăm hở cướp tranh, ngượng cười

Tình ta giản dị vậy thôi
Như khúc ca giữa khung trời đồng quê
Không gì bí ẩn, bùa mê
Không làm điều để kẻ chê người sầu
Tuyệt vời - không gợn bóng sau
Đêm đen vẫn tránh làm đau lòng người

Tình ta giản dị vậy thôi
Như khúc ca giữa khung trời đồng quê
Ít ngôn từ, đậm say mê
Không vươn tay với những gì cao xa
Chỉ cho, nhận giữa đôi ta
Không tham rượu, vắt quả - hoa của đời

Tình ta giản dị vậy thôi
Như khúc ca giữa khung trời đồng quê.

***

In my sky of twilight

In my sky at twilight you are like a cloud
and your form and colour are the way I love them.

You are mine, mine, woman with sweet lips
and in your life my infinite dreams live.

The lamp of my soul dyes your feet,
the sour wine is sweeter on your lips,
oh reaper of my evening song,
how solitary dreams believe you to be mine!
You are mine, mine, I go shouting it to the afternoon's
wind, and the wind hauls on my widowed voice.

*

* *
Huntress of the depth of my eyes, your plunder
stills your egard as though it were water.

You are taken in the net of my music, my love,
and my nets of music are wide as the sky.
My soul is born on the shore of your eyes of mourning.
In your eyes of mourning the land of dreams begin.

Pablo Neruda (1904-1973)

Bầu trời ban mai

Em như một áng mây trôi
Trên trời anh, lúc rạng ngời bình minh.
Sắc màu quyện với dáng hình.
Anh từng mong chọn cho mình từ lâu

Làn môi trinh nữ ngọt ngào.
Của anh, có đúng không nào, của anh.
Mơ hoa trùng điệp, trong lành,
anh nuôi bằng chính mối tình em trao.

Gót chân em nhuộm lửa màu
từ hồn anh. Cũng ngọt ngào hơn lên,
men vang nho đọng môi em.
Mùa gặt vàng, khúc điệu mềm bình minh.

Thật quạnh hiu lúc một mình.
Mơ về em, giấc mơ tình có em..
Là của anh nhé. Anh thèm,

gào trong chiều,
gió giật niềm đơn côi.

*

Nàng săn vực thẳm mắt tôi.
Tận thu giọt lệ đêm trời phiêu linh
Sa vào sóng nhạc, lưới tình
của tôi,
rộng tựa trời xanh dịu dàng.
Hồn tôi sinh tại mắt nàng
Viền quầng thâm trải đất vàng mộng mơ.

(Theo Vanhaiphong)