Lê Khánh Mai là một nhà thơ nữ đắm say, bền bỉ, chung thủy với thơ ca. Và chính sự đắm say, bền bỉ, chung thủy đó đã được đền đáp. Đam mê thơ, cần mẫn sáng tạo, trăn trở đổi mới, khát khao bứt phá và hoàn thiện đã tạo cho thơ chị một gương mặt, một giọng điệu riêng.

     

     Thường thì các nhà thơ, nhất là các nhà thơ nữ ngày nay, hay viết về cái tôi thân phận cá nhân của mình. Đó vừa là xu hướng hướng nội (để khắc phục tình trạng toàn hướng ngoại một thời), vừa là khát vọng bộc lộ, khẳng định cái “tôi” của người viết. Lê Khánh Mai cũng thế nhưng không chỉ có thế. Làm thơ từ thời sinh viên, xuất hiện khá sớm trên thi đàn (năm 1984 với tập thơ in chung Dòng sông khoảng đời), Lê Khánh Mai thể hiện một bút lực dồi dào với đề tài thơ phong phú và đa dạng. Có thể nói Lê Khánh Mai là một trong số không nhiều cây bút nữ có thành tựu cả ở ba lĩnh vực truyện ngắn, tiểu thuyết và thơ; trong đó nổi trội nhất là thơ.

  ..Xuyên suốt 7 tập thơ đã in của Lê Khánh Mai là tình cảm đằm sâu ân tình với quê hương đất nước, ám ảnh thân phận đàn bà và khát vọng thơ ca, trăn trở về vận mệnh thơ, sự đa đoan của trái tim thi sĩ.

   Sinh ra ở miền Nam, lớn lên trên đất Bắc, trở về xứ Trầm Hương trong những ngày đất nước đầy rẫy khó khăn sau khi thống nhất, Lê Khánh Mai có tuổi thơ và tuổi thanh xuân thấm đẫm gian nan, vất vả. Chị “sinh ra từ bùn” trên cánh đồng chiêm, lớn lên trong hoàn cảnh gieo neo đặc biệt: ám ảnh đêm dài cơn mơ chăn nệm/ căn nhà tập thể chín mét vuông/ tôi chen nhau với sách vở đèn dầu, chai lọ/ …/Tuổi thơ tôi côi cút co ro (Hà Nội mùa đông đầu thế kỉ)

   Phải chăng vì thế mà Lê Khánh Mai luôn biết ơn mẹ, biết ơn cuộc đời, biết ơn những vùng đất đã đùm bọc, cưu mang? Và đồng thời chị cũng biết chắt chiu, nâng niu những hạnh phúc đơn sơ, niềm vui nho nhỏ từ cuộc đời bề bộn vất vả, gian lao?


     Những câu thơ về quê hương Tu Bông nhiều gió “Con gái Tu Bông suốt ngày tóc rối/.. Người dân gồng mình đỡ cơn gió xối”; về xứ Trầm Hương “ Lặn vào giông bão thầm thầm tỏa hương”; về Hà Nội “tuổi thơ ở lại”; về Nha Trang “ căng mình trước đại dương/ như vồng ngực trần của chàng trai vạm vỡ/ kiêu hãnh và trẻ trung trong nắng gió mặn mòi” là những câu thơ tràn đầy tình cảm được viết ra từ “một tình yêu suốt đời mắc nợ”.

    Thơ Lê Khánh Mai trân trọng, nâng niu những hạnh phúc đơn sơ, vì đó là niềm “ hạnh phúc chắt ra từ cay đắng, nhọc nhằn” ( Vòm trời cổ tích). Niềm vui, hạnh phúc đó có thể là trong gia đình nhỏ bé của chị: Nhà ta nghèo nhưng đầy ắp niềm vui, mái dột, trời mưa, xoong chậu đem ra hứng/ con ướt át lấy đũa/ khua chiêng trống/ hát nghêu ngao chẳng ra cuối ra đầu (Chàng trai của mẹ)

    Đó có thể là niềm vui của những người đàn bà bình thường tất tả mưu sinh: Những người đàn bà tong tả gánh gồng/ ngược xuôi buổi chợ (Ninh Hòa đoản khúc)

   Đó là niềm vui như hội trong ban mai của người đàn bà xứ biển, của những dân chài với mất ngủ, với nụ cười nhễ nhại: Người đàn bà xứ biển hằng đêm mất ngủ/ đợi chồng về từ phía hừng đông/ bến cá mỗi ban mai mở hội/ tấp nập thuyền ghe, nhễ nhại những nụ cười (Nha Trang của tôi)

   Thơ Lê Khánh Mai thường đề cập đến bổn phận, thân phận, số phận của kiếp đàn bà, của chiếc lá, hạt cát, bông hoa- những vật mỏng manh, nhỏ bé gần với đàn bà. Có đến hơn hai mươi bài thơ trong số một trăm lẻ bảy bài trong tập Giấc mơ hái từ cơn giông nhắc đến từ phận. Đây là vài ví dụ: Đàn bà/ đôi vai oằn bổn phận/ chông chênh đỉnh cô đơn (Bổn phận). Mang thân đàn bà phận lá/ nào ai lường hết nẻo tình/ đã đau đến cùng sỏi đá/ thì thôi mình thương lấy mình (Bạn gái)…

    Có nhiều hình ảnh người đàn bà trong thơ Lê Khánh Mai. Người đàn bà bán rau, người đàn bà “ hát ru thầm một kiếp vùi quên”, người đàn bà lặng im như cát, người đàn bà đi chợ, người đàn bà làm thơ “ ngày ngày cày trên trang báo/ câu thơ yểu mệnh đêm trường”, người đàn bà vọng chồng hóa đá, người đàn bà “đã chờ con suốt hai mươi lăm năm/ và sẽ chờ mãi mãi”,… Không chỉ có nhận thức sâu sắc về bổn phận, mà còn có sự cảm thông chia sẻ với “phận người khổ đau”. Và hơn thế nữa, Lê Khánh Mai tôn vinh, ca ngợi họ…

     Cũng như nhiều người làm thơ, Lê Khánh Mai có ý thức chia sẻ với bạn đọc về ý nghĩa của thơ ca, về những nỗi vất vả gian nan của người thơ, và một chút riêng tư thi sĩ. Với chị, thơ không là cơm ăn, không là nước uống, không là tiền bạc. Thơ không là vật chất, nhưng thơ có sức mạnh nâng đỡ, cứu rỗi con người: Khi tôi rơi xuống hố thẳm khổ đau/ thơ vực tôi đứng dậy (Tôi và thơ). Thơ cũng không phải là mảnh đất mỡ màu, càng không phải trò chơi con chữ, thơ đòi hỏi sự hi sinh: Trả giá một đời chỉ gặt hái đôi câu

    Buồn vui của thơ là buồn vui của đời, nhưng đem được những vui buồn đó đến cho bạn đọc không phải là một công việc dễ dàng:
Mỗi câu thơ mang bóng dáng nụ cười/ hay nước mắt buồn đau số phận tôi đã đổi bằng bao cay đắng/ có khi như vắt kiệt chính mình
(Tâm sự thơ ca)

    Là người đắm đuối với thơ, một cây bút có tính chuyên nghiệp cao về thơ, Lê Khánh Mai thường trăn trở suy nghĩ về phận thơ, phận của người sáng tạo. Chị không giấu niềm băn khoăn:

                                                 Chết vùi đi hay là thắp lửa/ Đơn giản vô cùng sao cứ mãi phân vân
                                                                                                                        (Khát vọng).

    Tất nhiên, băn khoăn, phân vân, nhưng chị đã chọn thắp lửa, đã chọn cháy lên, chọn “vắt kiệt mình để nuôi một giấc mơ”( Giấc mơ tôi hái). Người viết thường phải có cao vọng, có khát vọng (và không tránh khỏi nhiều khi là ảo vọng). Lê Khánh Mai cũng vậy. Hơn một lần chị nói với người cha đã khuất: “ Trong con một niềm tin bất tuyệt/ con sẽ hái những vì sao xa lắc/ bởi vì có cha nâng cánh cho con” ( Cha ơi!). Khát vọng của chị hướng lên vời vợi chốn cao xanh, hướng xa thăm thẳm ngàn khơi, hướng tới xa tít chân trời màu lam:

                                 Thắp lên niềm kì vọng bầu trời/ tôi kí thác hồn mình nơi cao xanh vời vợi (Tâm khúc)

     Thơ của Lê Khánh Mai là thơ của đời thường muôn mặt với chiến tranh, mất mát, nghèo khó, vất vả lo âu, vật lộn, bươn chải, nắng sương, mưa dầm, giông bão và niềm hạnh phúc chắt ra từ cay đắng nhọc nhằn. Vì thế thơ chị không phải là tình ca, anh hùng ca, hoặc sầu ca hay bi ca. Đó là bài ca cuộc sống “vút lên lóng lánh vui buồn trần gian” ( Đêm sông Hậu nghe đờn ca tài tử).


                                                                   Nhà phê bình văn học Vũ Nho
       (Trích bài “Vút lên lóng lánh vui buồn trần gian” trong tập sách 33 gương mặt thơ nữ của Vũ Nho, Nxb Hội Nhà văn 2009)