Phố khuya vắng ngắt. Đèn đường trùm làn sáng vàng vọt lên mặt đường bóng nhẩy. Tưởng loạng choạng bước thấp, bước cao. Chân nọ đá chân kia, tay quơ tứ tung. Mồm lè nhè: “Ít ra cũng còn một người hiểu mình…”. Anh ngửa mặt nhìn vầng trăng lấp ló sau tán dừa. Một chiếc xe vút qua, biến mất ở cuối đường, ném lại những tiếng rú lạc lõng. Tưởng vỗ ngực: “Ta đâu có say. Say sao biết đường về nhà”. Tấp vô lề, trước cổng một biệt thự , Tưởng khoác tay: “Nhà mình nè. Ủa, mà sao nó to vậy kìa? Mầy béo ra đó à? Chà, thơm nữa chứ!”. Tưởng chun mũi, hít hít: “Hương hoàng lan! Mình đâu có trồng mà nó mọc?”. Cúi xuống, nhặt một đóa hoa rơi, đưa ngang tầm mắt: “Hoàng Lan, mi lạc đường phải không? Thôi, hãy ở lại với ta, ta cô đơn lắm! “

          Tưởng đấm rầm rầm lên cổng. Bên trong vẫn lặng yên. Chợt trông thấy cái chuông điện, anh nhận cả bàn tay lên nút chuông. Một dòng âm thanh lao đi, đâm thủng sự tĩnh mịch trong khu vườn dầy đặc bóng tối. Có tiếng chân người. Một bóng trắng lướt trên lối đi. Tiếng khóa khua, cửa xịch mở. Một khuôn mặt lú ra, Tưởng bàng hoàng rú lên: “Ma!”. Anh ngã ra bất tỉnh.

          Một mảng nắng chói chang xuyên qua cửa sổ, dọi thẳng ngay chỗ Tưởng nằm khiến anh choàng tỉnh, ngơ ngác nhìn quanh. Một căn phòng lạ, lịch sự, sang trọng. Bốn bức tường như bớt khô cứng với những lọ trầu bà tươi tắn, duyên dáng. Một bức chân dung thiếu nữ xinh đẹp. Anh mắt buồn bã, mái tóc dài buông lơi. Tưởng thảng thốt: “Hoàng Lan!”. Anh bật dậy, ôm lấy đầu. Đúng là Hoàng Lan. Nhưng nàng đã chết rồi kia mà! Đây là đâu? Sao mình lại lọt vào đây? Tưởng dần nhớ lại chuyện đêm qua. Trong cuộc vui, anh đã quá chén. Ít khi anh uống đến say mèm. Nhưng trong nhóm bạn nhậu có một phóng viên hiểu kịch bản của Tưởng như Tử Kỳ hiểu rõ tiếng đàn của Bá Nha. Anh ta cũng có quan niệm cải lương phải có nét đặc trưng của Cải lương. Mỗi lọai hình nghệ thuật phải có nét riêng của nó. Ở cải lương , có thiếu gì điệu đàn, cách hát. Cần gì phải xen tân nhạc. Đâu nhất thiết phải thế. Nghệ sĩ cải lương dù ca tân nhạc có hay đến đâu cũng không có sức thuyết phục bằng ca sĩ tân nhạc chuyên nghiệp. Dĩ nhiên, nghệ sĩ cải lương thừa khả năng chinh phục khán giả bằng làn điệu đặc thù của lĩnh vực mình. Đừng mang ảo tưởng là đa năng. Nhưng đa số anh em khác lại không đồng ý như vậy. Một trận cãi nổ ra trên bàn nhậu. Họ cho rằng Tưởng cổ hủ, lạc hậu. Vì vậy, tác phẩm cứ dừng lại ở những mảng truyền thống, những câu chuyện xưa, tích cũ. Chưa chịu tiếp thu yếu tố ngọai sinh, nghệ thuật hiện đại. Thật may, anh phóng viên đã chen vào: “Cần tiếp thu nhưng phải biết chọn lọc, phải biết giữ gìn bản sắc dân tộc. Sự kết hợp cũ mới là cần thiết nhưng phải phù hợp”. Nhiều người lại phản đối: “Tân cổ giao duyên vẫn tồn tại, chứng tỏ rằng nó có sức thuyết phục”. Tưởng gào lên: “Nhưng có bản vọng cổ giao duyên nào sống lâu đâu!”. Chú Tư đàn tranh vỗ đùi, nhịp chân: “Chưa chắc !”. Anh chàng phóng viên đứng lên: ”Chắc như bắp!”. Hai khuôn mặt kề sát nhau. May là ông bầu gánh hát kịp thời chìa ly bia vô giữa: “Phạt! Phạt hai người làm mất vui. Truyền thống hay cách tân, cả hai đều vô tội. Hãy sáng tác hay, diễn giỏi thì khán giả sẽ chấp nhận thôi. Bây giờ, mỗi ông uống cạn phân nửa!”.

          Vậy là hòa, nhưng sau đó, Tưởng và anh phóng viên cụng ly tơi bời. Từng bạn nhậu rút êm họ cũng không hay. Đến khi người chủ quán bia đến nhắc khéo:”Dạ, đã quá nửa đêm, xin hai ông cười nho nhỏ thôi”. Tưởng mới chịu chia tay với tri kỷ. Bỏ lại chiếc xe máy trong quán, hai người cặp cổ nhau ra ngã ba đường. Họ chơi trò đâu lưng vào nhau, đếm một hai ba rồi mạnh ai nấy bước. Tưởng lạc vào đây. Thật là một sự ngẫu nhiên hiếm có. Ôi, khuôn mặt đêm qua và bức chân dung thiếu nữ trên tường! Một dòng khí lạnh chạy dọc sống lưng. Tưởng bật dậy, thét gọi: “Có ai trong nhà không?”. Cửa xịch mở. Một phụ nữ bước vào, Tưởng giật nẩy mình. Hòang Lan ! Anh cảm thấy mất bình tĩnh thật sự. Rõ ràng Hoàng Lan đã chết. Anh có đi dự lễ tưởng niệm tại nhà ba mẹ nàng. Mẹ Hoàng Lan khóc ngất trên tay Tưởng. Bà gục đầu vào ngực anh kêu than. Người cha thì ngồi im như tượng ở góc phòng. Những người bạn ngậm ngùi, tiếc thương một cô đào thinh sắc vẹn toàn lại bạc mệnh. Dù người ta không tìm thấy xác của Hoàng Lan nhưng cả đoàn hát đều trông thấy nàng bị nước cuốn phăng đi khi chiếc ghe của đoàn hát chìm dần trong cơn dông bão. Nhờ biết bơi, mọi người thoát nạn, trừ nàng.

Hoàng Lan mỉm cười, như đoán được ý nghĩ của Tưởng, nàng vội giải thích:

- Em vẫn còn sống. Không phải ma đâu mà sợ.

Hoàng Lan tinh nghịch giậm chân bình bịch cho Tưởng biết chàng không mơ:

- Anh dậy rửa mặt rồi ra ăn cơm với tụi em!

Trong phòng ăn sang trọng, Hoàng Lan ngồi cạnh một người đàn ông lạ. Khuôn mặt anh sáng rỡ, dù nước da ngăm ngăm. Mắt sâu, chân mày rậm và nụ cười rất tươi. Có lẽ nhờ hàm râu quai nón khiến anh ta đẹp một cách phong trần và cương nghị. Vừa thấy Tưởng, anh ta đứng bật dậy, bắt tay vồn vã:

- Anh khỏe rồi hả ? Ngồi, ngồi xuống đi anh, rồi chúng ta vừa dùng bữa vừa trò chuyện.

Chị người làm bày la liệt các món ăn lên bàn. Chị đặt dĩa tép rang trước mặt Tưởng:

- Thưa ông, mợ tôi bảo làm thêm món tép rang dừa cho ông dùng. Ông dùng thử xem có vừa miệng không?

Tưởng bối rối, liếc nhìn Hoàng Lan, nhưng không tránh khỏi ánh mắt của người đàn ông lạ. Anh ta bật cười:

- Vợ tôi vẫn nhắc đến anh luôn. Tôi còn biết anh có thói quen rất ngộ là khi viết bài, anh thường nằm dài trên giường đàn miệng lừng tưng lửng tửng. Gặp đoạn nào đắc ý, anh còn tự diễn.

          Tưởng bật cười nhưng cảm thấy nhoi nhói trong lồng ngực. Vậy là anh đã mất Hoàng Lan, cảm thấy bị tổn thương khi nàng trách yêu chồng: "Em nhắc anh Tưởng hoài hồi nào?”. Nàng công khai chối bỏ tình cảm, phân định rõ ràng ranh giới giữa hai người. Nàng yêu chồng đến thế sao? Trông họ thật hạnh phúc. Tưởng nói như than thở:

- Chẳng hiểu cái gì đã đẩy tôi đến đây?

Mỉm cười, Thịnh nhìn Tưởng chăm chú:

- Theo tôi nghĩ, hương hoa Hoàng lan đã đưa anh đến đây.

          Tưởng trố mắt nhìn Thịnh. Sao hắn lại phát hiện chóng vánh những điều sâu thẳm tận đáy lòng Tưởng? Anh đã từng ao ước có một cây hoàng lan như thế trong sân. Nó gợi cho anh nỗi nhớ người yêu và hương hoa làm anh ngây ngất. Nhưng, bấy lâu, Tưởng chỉ ngồi mà ao ước. Anh không nghĩ đến việc trồng cây để có hương và hoa. Tưởng thấy giận mình, giận cả Hoàng Lan:

- Hoàng Lan thật là…!

Thịnh cắt ngang câu trách móc của anh:

- Nhà tôi không hề kể chuyện gì của anh cho tôi nghe đâu. Chẳng qua là tôi ráp nối những câu nàng nói trong cơn mê sảng,trong khoảng thời gian nàng bị mất trí nhớ. Chắc anh không ngờ Hoàng Lan mê mê, tỉnh tỉnh gần hai năm trời. May nhờ các bác sĩ tận tình cứu chữa, nàng mới phục hồi trí nhớ. Cơn bão lũ làm nàng kinh hãi. Nhưng riêng tôi, tôi cảm ơn sự giận dữ của đất trời. Cám ơn dòng sông đã trao nàng cho tôi. Nếu không, một khách thương hồ như tôi dễ gì lấy được một cô vợ như thế nầy.

Hoàng Lan lườm chồng:

- Anh định chuyển nghề soạn giả cãi lương hay sao mà ăn nói văn hoa vậy? Coi chừng anh Tưởng cười đó.

- Anh đâu có phần phước đó.

Vẻ tự nhiên thoải mái của Thịnh khiến Tưởng vừa cảm thấy dễ chịu, vừa ghen ngầm:

- Anh Thịnh có khiếu ăn nói đó chứ!

- Ha ha… trước đây, tôi vụng về lắm. Nhưng sống cạnh Hoàng Lan tôi cũng bị nhiễm “ngôn ngữ nghệ thuật”.

Tưởng nhìn Thịnh chăm chú. Gã nầy cũng khá đấy chứ. Anh thăm dò:

- Theo anh thế nào là ngôn ngữ nghệ thuật?

Bật ngưa ra ghế, Thịnh cười vang:

- Vụ nầy thì tôi dốt lắm. Làm sao tôi có thể làm sáng tỏ các khái niệm bằng anh. Nhưng anh hỏi thì tôi cũng xin trả lời với tư cách là một khán giả, một khán giả vùng nông thôn. Nếu muốn ám chỉ ngôn ngữ nghệ thuật thuộc phạm vi sân khấu thì có thể hiểu đơn giản đó là những từ, những câu nói dành cho sân khấu, chỉ thích hợp trên sàn diễn. Nếu đem dùng ở đời thường thì mang kịch tính.

- Ồ, anh là một khán giả có tri thức. Chắc phải là một khán giả khó tính?

- Chỉ đúng một phần. Tôi yêu sân khấu nên có tìm hiểu đôi chút về sân khấu. Tôi không hiểu thấu đáo mọi điều về sân khấu đâu. Xã hội học sân khấu hãy còn mới mẻ mà thời gian tôi dành cho nó cũng rất ít. Tôi không dám nhận lời khen của anh. Còn bảo tôi là khán giả khó tính thì hoàn toàn đúng. Tôi đòi hỏi khá cao. Vì tôi nghĩ sân khấu là tấm gương phản ánh hiện thực cuộc sống và phản ảnh có sáng tạo. Chứ không phải sao lại, chụp lại những mảng đời riêng. Sân khấu khác với nghệ thuật như hội họa, điện ảnh ở chỗ là “bức tranh sống", sáng tạo tại chỗ, được khắc họa bằng sự biểu diễn của người thật nên sức truyền cảm mãnh liệt hơn.Vì vậy, diễn viên thể hiện tồi thì tác phẩm hay cũng trở nên kém. Ngược lại, tác phẩm trung bình mà người diễn hay cũng nâng giá trị tác phẩm lên đôi chút.

- Vậy, theo anh diễn viên và tác phẩm, bên nào quan trọng hơn?

- Như nhau thôi. Cả hai đối tượng phải gắng sức như nhau mới thành công.

- Vậy chỉ cần hai yếu tố nầy là sân khấu được lòng tin yêu của khán giả hay sao?

- Ồ, anh truy tôi ráo riết vậy! Cũng không sao, anh bạn ơi, không hẳn thế đâu. Theo tôi, sân khấu là nghệ thuật tổng hợp chất liệu văn học, văn hóa, âm nhạc, mỹ thuật, biểu diễn…Tất cả phải đồng tiến .

Trong khi Hoàng Lan cười khúc khích, Tưởng đứng dậy bắt tay Thịnh:

- Tuyệt lắm! Cho tôi bắt tay một khán giả tuyệt như anh.

Hoàng Lan lắc đầu:

- Khán giả nào cũng đòi hỏi như anh thì gay go thật. Chắc em không dám trở lại sàn diễn đâu.

Choàng tay qua thành ghế vợ, Thịnh nghiêng người về phía nàng:

- Sao em lại nghĩ vậy? Đó không phải là đáng lo mà là đáng mừng. Sân khấu bắt đầu có vị thế cao thì khán giả đòi hỏi càng cao. Chứng tỏ sự quan tâm càng nhiều.

Hướng về phía Tưởng, Thịnh tiếp:

- Trước đây, tôi không lưu ý đến lĩnh vực nầy đâu. Hầu như thời giờ của tôi dành cho việc kinh doanh. Tôi nghiên cứu mô hình hoạt động trên sông rạch chằng chịt ở vùng nông thôn nam bộ.Thật tình mà nói, tôi có thành công khi hình thành một mạng lưới mua bán trên sông, bằng ghe tạp hóa. Cũng nhờ một lần theo ghe, tôi đã gặp…cơn bão. Nhờ vậy, tôi gặp vợ tôi.

Tưởng nói xuôi theo mà lòng quặn đau:

- Anh làm ăn lớn quá!

- Lớn lao gì đâu anh. Tuy tôi có hơn chục chiếc ghe nhưng cũng chưa bằng người ta đâu. Tôi thích cuộc sống nổi trôi, lang bạt trên sông. Tôi không có ý định trở lại văn phòng của ba tôi để quản lý cái xí nghiệp làm đồ nhôm của ông giao cho. Nhưng, gần đây, vợ tôi không được khỏe, chắc tôi sẽ nghĩ lại. Ngôi biệt thự nầy tôi mua với dự định mới. Trông nó cổ lỗ quá phải không anh. Nhưng vợ tôi thích nét đẹp truyền thống. Còn tôi chọn nó vì… trong sân có cây hoàng lan.

- Anh định làm thơ phải không? Anh Tưởng biết không, anh ấy bị méo mó nghề nghiệp. Có một thời anh ấy là giáo viên dạy văn trung học phổ thông đó nghen!

Tưởng nheo mắt nhìn vợ:

- Còn chuyện anh có một thời lêu lỏng, quậy quạng thì em giấu phải không.

Nghĩ cũng lạ. Khi có vợ, tôi bỗng … nên người !

Thịnh bật cười. Anh biết mình thật sự mất cô đào xinh đẹp. Tình yêu của gã nầy mãnh liệt thật! Tưởng nhận ra chỗ yếu của mình. Không dám hết lòng cho một sự việc gì. Vì thế, tác phẩm của anh như tiếng đàn êm đềm, thiếu sức công phá, thiếu một chút lửa.

Tưởng nhìn ra sân. Hương hoàng lan thoảng đưa. Anh nghĩ đến sân khấu và tác phẩm, những trang giấy còn bỏ ngỏ. Anh nôn nóng muốn trở về nhà và bắt đầu lại đời mình.

Bùi Đức Ánh