Được một người bạn đáng kính giới thiệu, tôi tìm gặp nhà thơ – nhạc sĩ Nguyễn Trọng Tạo, tác giả của “Khúc hát sông quê”, “Làng quan họ quê tôi”, “Đôi mắt đò ngang”… làm lay động lòng người. Nơi chúng tôi ngồi trò chuyện là tầng 3 một góc quán cà phê trên con phố Phương Mai nhìn xuống ngã tư đường, yên tĩnh và lãng mạn. 

Nhà thơ Nguyễn Trọng Tạo trả lời PV Đài PT-TH Hà Nội

Ảnh: Lãng Tử Đạt Ma

Nguyễn Trọng Tạo khiến tôi bất ngờ bởi sự trẻ trung và phong độ. Người đàn ông đã tuổi lục tuần vẫn giữ cho mình nụ cười mới mẻ, hài hước, dí dỏm và cách nói chuyện say mê. Dễ hiểu vì sao người ta gọi ông là người đàn ông hào hoa (hay tài hoa).

Ở cái tuổi lục tuần, ông vẫn không ngừng mải miết với những chuyến đi. Lần gần đây nhất là chuyến đi lên Tây Nguyên, cùng các cựu chiến binh thăm chiến trường xưa, nơi xứ sở văn hóa cồng chiêng. Nhưng anh vẫn yêu và thích gắn bó với Hà Nội. “Những ngày xuân ở Hà Nội, trong không khí trời đất giao hòa, tâm hồn mình như cũng phấn chấn hơn, “thơ” hơn”, anh nói. Đó là lí do để chúng tôi bắt đầu bằng những câu chuyện về âm nhạc, thơ và cả tình yêu trong “quá nửa đời phiêu dạt” của nhà thơ – nhạc sĩ Nguyễn Trọng Tạo.

- Thưa anh, có một nhà thơ nói rằng: Anh không phải là người Kinh Bắc nhưng âm nhạc và thơ lại duyên dáng và hào hoa như là người Kinh Bắc vậy, anh nghĩ như thế nào về ý kiến này?

Nguyễn Trọng Tạo: Tôi vốn sinh ra ở xứ Nghệ, nơi có những câu hò, điệu ví rất đẹp. Biết vậy nhưng trong âm nhạc, tôi không mang quá nhiều chất liệu dân ca vào mà tổng hòa tất cả. Tôi thích những làn điệu quan họ Bắc Ninh, yêu áo tứ thân, khăn mỏ quạ. Cho nên ai đó nói rằng “Làng quan họ quê tôi” mang hồn cốt của người Kinh Bắc cũng đúng.

- Mỗi ca khúc ra đời đều gắn liền với một duyên cớ. Với ca khúc “Làng quan họ quê tôi”, anh có sáng tác khi đến với mảnh đất quan họ không?

Nguyễn Trọng Tạo: Chuyện này nói ra chắc ít người tin. Vì khi tôi sáng tác bài hát này, tôi chưa đến xứ Quan họ một lần nào. Lúc đó, tôi đang tham gia trại sáng tác quân đội, ở làng Khương Hạ, Hà Nội. Lúc bấy giờ các nhà văn, nhà thơ, chúng tôi đều ở trọ trong nhà dân vì đây là trại sáng tác tạm thời, được di dời xuống để chờ xây dựng cơ sở mới trên Vân Hồ. Một hôm, anh Nguyễn Phan Hách có đưa cho tôi bài thơ và bảo xem để phổ nhạc giúp. Tôi đọc xong và thấy xúc động, ngay lúc đó tôi đã sáng tác xong bản nhạc. Trại sáng tác năm đó toàn nhà văn nhà thơ, riêng tôi có thêm ca khúc “Làng quan họ quê tôi”.

- Đời sống của một ca khúc hay như thế chắc có nhiều điều đặc biệt ?

Nguyễn Trọng Tạo: Vâng, ca khúc đó được công bố lần đầu tiên trong đêm giao lưu của trường Âm nhạc Việt Nam với các nhà thơ quân đội. Nghệ sĩ Tôn Thất Chiêm đệm piano cho Kim Phúc hát. Kim Phúc lúc đó là sinh viên thanh nhạc năm thứ nhất. Giọng hát của cô trong trẻo như suối nguồn xứ Lạng quê cô. Và lập tức cô chinh phục tất cả mọi người với những tràng pháo tay kéo dài. Lần đầu tiên, nghe cô ấy hát trong một diễn đàn giao lưu với sinh viên, tôi như không nhận ra chính sáng tác của mình. Nó hay hơn cả trong những suy nghĩ của tôi trước đó. Nhưng thú vị hơn là thầy trò trường Âm nhạc bất ngờ vì đó là ca khúc của một nhà thơ sáng tác. Đầu năm 1979 tôi đưa ca khúc này cho Đài TNVN, chuẩn bị thu thanh thì chiến tranh biên giới nổ ra. “Làng quan họ quê tôi” bị “gác” lại để thu những ca khúc cách mạng mới nhằm cổ vũ và động viên quân dân bảo vệ lãnh thổ. Mãi đến tháng 6/1979 nó mới được thu thanh và phát sóng trên Đài TNVN, và thực sự được phổ biến rộng rãi.

- Ca sĩ nào đã thu thanh đầu tiên ca khúc này?

Nguyễn Trọng Tạo: Người thu thanh đầu tiên thành công và được nhiều người biết đến là nghệ sĩ Thanh Hoa (hát cùng tốp nữ). Sau đó là Bích Việt hát trong chương trình dạy hát của Đài. Ngoài ra một số ca sĩ khác cũng thể hiện rất thành công như: Hồng Liên, Họa Mi, Trung Anh, Anh Thơ, Trọng Tấn…

- Còn với “Khúc hát sông quê” thì sao, thưa anh?

Nguyễn Trọng Tạo: “Khúc hát sông quê” lại ra đời trong một lần tôi tham gia trại sáng tác âm nhạc ở Vũng Tàu. Một ngày tiệc tùng với các văn nghệ sĩ, Lê Huy Mậu có đưa cho tôi một tập giấy gồm 5 bài thơ nhờ tôi đọc và để đưa ra Hà Nội in báo. Đêm đó tôi uống say quá nên ngủ luôn cho đến sáng hôm sau. Tỉnh dậy, tôi ra biển tắm để “giải rượu”. Tôi còn nhớ biển Vũng Tàu hôm đó rất đẹp, trong lành, và rất đông người. Người ta vui tết Độc Lập mùng 2 tháng 9.  Tắm xong, tôi về phòng, đọc mấy bài thơ của Lê Huy Mậu đưa đêm qua. Đọc đến bài “Khúc hát sông quê” thì bao nhiêu cảm xúc, kí ức về quê hương, về dòng sông, về Mẹ… cứ thế ùa về. Tôi mải miết và như trôi đi trong từng câu chữ. Âm nhạc nổi lên theo từng câu thơ, một thứ âm nhạc của xứ Nghệ quê tôi pha chút ca Huế say nồng. Tôi nhẩm chủ đề âm nhạc và cấu trúc bản nhạc trong đầu. Đến lúc cảm giác là ca khúc hoàn chỉnh rồi, tôi lấy giấy nhạc ra “chép” lại. Lúc “chép” xong bản nhạc, nhìn đồng hồ thì thấy đã 8 giờ sáng. Gọi điện cho Huy Mậu đến và hát cho ông ấy nghe. Nghe xong, Mậu đờ đẫn nằm vật xuống giường, như bị cảm một lúc, rồi ngồi dậy nói: “Ông làm tôi sắp nổi tiếng đến nơi rồi”. Chúng tôi đi ăn sáng, gặp một số người bạn và tôi hát cho họ nghe. Mọi người đều lặng đi và, bữa ăn sáng trở thành một cuộc nhậu kéo dài. Cả ngày hôm đó giống như một ngày ăn mừng “khánh thành” bài hát với nhiều bia rượu cùng lời chúc tụng của bạn bè.

- Trong số những ca khúc mùa xuân ở Việt Nam, anh thích ca khúc nào nhất?   

Nguyễn Trọng Tạo: Ca khúc viết về mùa xuân ở Việt Nam có nhiều bài hay, nhưng bài tôi thích nghe nhất là “Mùa Xuân đầu tiên” của cố nhạc sĩ Văn Cao. Một bài hát giản dị, cảm động nhưng giàu ý nghĩa và chứa đựng sự tinh túy của cảm xúc: Mùa xuân đầu tiên sau ngày thống nhất Bắc-Nam. Mùa xuân “từ nay người biết yêu người; từ nay người biết thương người”. 

Có một bài hát nữa tôi cũng thích, đó là bài “Mùa xuân nho nhỏ”, thơ của Thanh Hải và nhạc của Trần Hoàn. Tôi thích những tiết tấu trong trẻo, nhẹ nhàng, trữ tình ở trong đó. Đó là bài hát khá đặc trưng phong cách âm nhạc của Trần Hoàn, ông chú trọng âm hưởng dân gian và sự khúc chiết, khó mà thêm bớt điều gì được. Đây cũng là bài hát mà mỗi mùa xuân đến, người ta có thể rạo rực hát lên.

- Người ta biết đến Nguyễn Trọng Tạo như một nhạc sĩ nổi tiếng, nhưng dường như họ chưa biết nhiều về thơ của anh, trong khi chỉ với những bài thơ tình anh viết trong mấy chục năm qua cũng đủ gọi anh là “nhà thơ của tình yêu”. Viết nhiều thơ tình yêu như thế chắc hẳn đời sống tình cảm của “nhà thơ của tình yêu” cũng rất phong phú?

Nguyễn Trọng Tạo: Có một người hỏi vui tôi rằng, anh viết đến 500 bài thơ tình thì có phải yêu đến 500 người phụ nữ không. Tôi nói với anh ta: Nhà thơ nổi tiếng thế giới Pablo Neruda khi yêu Laura Arrue  đã tặng nàng 100 bài thơ tình. Cho nên 500 bài thơ tình của tôi không cần đến 500 người đàn bà. Tất nhiên không thể phủ nhận những yêu mến mang tên phụ nữ mà cuộc sống đã ban tặng cho tôi. Với tôi, trời cho gì thì mình nhận lấy, mà trời đã bảo thì mấy ai chống được.

- Và hẳn là phụ nữ cũng làm anh đau đầu lắm?

Nguyễn Trọng Tạo: Không chỉ đau đầu mà còn đau lòng nữa. Tôi mệt vì họ nhiều lắm (cười hiền từ). Nhưng cũng có những bài thơ tôi lấy từ nỗi đau của người khác. Ví dụ như bài thơ “Không đề“:  “Anh trót để tình yêu tuột mất/ Xin em đừng tha thứ hay giận hờn/ Hoa ly vàng cọ chân anh như nhắc/ Một chiều buồn sóng trắng biển Quy Nhơn…/ Anh trót để em ra đi vô cớ/  Đến một ngày không thể hiểu vì đâu/ Em hút bóng dừa xanh, vai khép gió/ Không bao giờ quay lại mối tình đầu/ Anh trót để ngôi sao bay khỏi cát/ Biếc xanh em mãi chớp sáng vòm trời/ Điều có thể đã hoá thành không thể/ Biển bạc đầu nông nổi tuổi hai mươi”.

Bài thơ này tôi làm tặng một người bạn khi anh ta đang thất tình vì một người con gái đẹp. Tình yêu tan vỡ chỉ vì cô gái phát hiện ra mình có đôi mắt rất giống với đôi mắt người yêu cũ của anh chàng đó.

-  Những người đàn bà trong thơ anh có nguyên mẫu ngoài cuộc sống không?

Nguyễn Trọng Tạo: Nói chung tất cả đều có thật và tất cả cũng đều là tưởng tượng. Những ám ảnh về đàn bà là những ám ảnh cụ thể nhưng khi vào thơ thì trở nên xa xôi hơn, hư ảo hơn, lung linh hơn và tất nhiên là đẹp hơn. Những người đàn bà được tôi lấy làm nguyên mẫu, dù đã có sự tưởng tượng rất nhiều, nhưng họ vẫn luôn nhận ra hình ảnh của mình trong thơ tôi.

-  Ở cái tuổi này, anh quan niệm thế nào về tình yêu, các cô gái trẻ và có phần hiện đại bây giờ có làm anh “khó chịu”?

Nguyễn Trọng Tạo: Mọi cái có thể cũ đi, trừ tình yêu. Có một khoảng thời gian gần 10 năm tôi gác lại tình yêu vì những mệt mỏi của cuộc sống. Nhưng sau tôi đã yêu lại và yêu “tự nhiên nhi nhiên”. Với tôi tình yêu không có tuổi.

Tôi là người thức thời và luôn cách tân trong mọi vấn đề. Cho nên tôi nhìn cuộc sống và nghệ thuật theo qui luật phát triển. Một cô gái trẻ ngày nay có thể không đẹp cái vẻ e ấp như ngày xưa nhưng họ đẹp theo cách nói bây giờ là sexy, quyến rũ, cuốn hút. Họ mặc áo bó, quần ngắn vì họ hợp với điều đó. Những vẻ đẹp đó không hề làm tôi khó chịu mà ngược lại. Vì ở mỗi thời đại lại có một vẻ đẹp khác nhau. Cũng như mùa xuân vậy, mỗi mùa xuân ta lại thấy sự tươi mới hiện hữu.

- Cám ơn anh về cuộc trò chuyện !

ĐÀO BÍCH

(Nguồn: nguyentrongtao.org)