Sử thần Vũ Quỳnh (1452 – 1516) khen: “Thị Lộ đã cảm hóa được Lê Thái Tông, thuyết phục Vua chăm chỉ đèn sách, lại giúp Vua nhiều ý kiến để sửa trị nước. Cậu bé bất trị nay đổi thành một “Minh Quân” khác hẳn trước. Cụ Nguyễn Thị Lộ được ví như một Tinh Đẩu lộng lẫy sánh bên ngôi Sao Khuê lấp lánh Ức Trai Nguyễn Trãi. Hai vì tinh tú luôn toả ánh rạng ngời, tô điểm suốt khung trời Việt Nam đến muôn thuở. Sử gia Ngô Sỹ Liên chỉ dám ghi vào Quốc sử: “Mọi người đều nói Nguyễn Thị Lộ giết Vua”. Song nhân dân làng Khuyến Lương - Thanh Trì - Hà Nội âm thầm dựng đền Đức Bà cúng lễ ngày rằm và cúng ngày giỗ Nguyễn Trãi và Nguyễn Thị Lộ vào 16.8 âm lịch hàng năm.

Thế rồi hơn 500 năm sau, nhà giáo Hoàng Đạo Chúc, như được sự ủy thác của tiền nhân, một mình chắt chiu từng đồng lương hưu, không quản bệnh tật, đi vận động các nhà khoa học tổ chức một cuộc hội thảo lớn, thu hút rất nhiều nhà khoa học hàng đầu của Việt Nam. Những tiếng nói tự đáy lòng của những người chân chính đầy tâm huyết với danh nhân văn hóa của dân tộc vang lên, trả lại chân giá trị cho những người con của dân tộc Trung hiếu tiết nghĩa. Sau đó (2004) cuốn sách: “Lễ Nghi Học Sỹ Nguyễn Thị Lộ với thảm án Lệ Chi Viên” được xuất bản đã tôn vinh Nguyễn Thị Lộ: “Một nữ sỹ tài hoa, một nhà giáo nữ sớm nhất được biết tên, văn chương phẩm hạnh tuyệt vời, người bạn đời tâm đầu ý hợp của danh nhân văn hóa, anh hùng dân tộc Nguyễn Trãi. Hơn thế nữa bà đã cùng chồng cứu sống mẹ con hoàng phi Ngô Thị Ngọc Dao và hoàng tử Tư Thành, bảo vệ cho đất nước một minh quân lỗi lạc của văn hóa Đại Việt: Hoàng đế Lê Thánh Tông”.

                    Khu tưởng niệm Lễ nghi học sỹ Nguyễn Thị Lộ

Cho đến hôm nay, cái tâm của nhà giáo Hoàng Đạo Chúc đã truyền cho biết bao người, để rồi bằng công đức của “Hội những người yêu kính Nguyễn Trãi và Nguyễn Thị Lộ”, ba ngôi đền thờ Nguyễn Trãi và Nguyễn Thị Lộ đã được dựng lên ở Tân Lễ - Thái Bình, Lệ Chi Viên - Bắc Ninh, Khuyến Lương - Hà Nội, trong đó tượng Đức Bà Nguyễn Thị Lộ bằng đồng cao 2,71m đã được dựng ở Tân Lễ - Ngay chính quê hương của Đức Bà, làm nức lòng những người yêu kính Nguyễn Thị Lộ Và Nguyễn Trãi. Tượng Đức Bà với dung nhan cao quí, nhưng gần gũi nhân từ như những người nông dân một nắng hai sương, tần tảo, bao dung vì gia đình, vì quê hương đất nước, song vẫn toát lên thần thái của một bậc văn tài, tâm đức tỏa sáng như trăng thu vằng vặc.

Những ngày này nhà giáo Hoàng Đạo Chúc làm việc không biết mệt mỏi, quên cả tuổi tác, bệnh tật vận động các cơ quan, ban, ngành có trách nhiệm cùng các nhà hảo tâm cố gắng hoàn thành khu tưởng niệm Lệ Chi Viên cho xứng với tầm vóc lịch sử, nhân kỷ niệm 1.000 năm Thăng Long - Hà Nội. Đây không chỉ là khu tưởng niệm, mà còn là khu du lịch sinh thái, là nơi mà mỗi khi thăm viếng, mỗi người đều thấm hơn công sức, máu xương của những người anh hùng dân tộc đã ngã xuống vì non sông đất nước. Mà một trong những ý tưởng ấy được gửi gắm qua biểu tượng “Giọt lệ Lệ Chi Viên” bằng đá hoa cương, đấy là giọt lệ của nhân dân xót thương cho nỗi oan khiên dậy cả đất trời của những người con Trung - Hiếu - Tiết - Nghĩa, đồng thời đó còn là Trái tim nhân ái của người anh hùng dân tộc còn mãi với thời gian, như luôn nhắc nhở chúng ta phải biết sống, biết yêu thương, biết tha thứ khoan dung, nhân ái. Bởi những người anh hùng của dân tộc ấy không bao giờ khóc cho riêng mình, mà khóc bằng dòng máu thắm hồng cho nỗi khổ đau của muôn dân trong hành trình nhân thế. Đó đồng thời là chữ “Tâm” cách điệu, một mặt chạm chữ “Tâm”, một mặt chạm chữ “Đức” như một lời nhắc nhở đến muôn đời.

Nhà giáo Hoàng Đạo Chúc sinh năm 1934, trong người mang nhiều trọng bệnh, nhưng khi nói về các danh nhân văn hóa, đặc biệt về Nguyễn Trãi và Nguyễn Thị Lộ, trong ánh mắt của ông như ngời lên ngọn lửa, ngọn lửa của tình yêu cuộc sống, ngọn lửa của lòng kính yêu và biết ơn với những người anh hùng dân tộc đã không tiếc máu xương vì non sông đất nước. Chính ngọn lửa tình yêu ấy đã tiếp sức cho ông cùng “Hội những người yêu kính Nguyễn Thị Lộ và Nguyên Trãi” trong hành trình “cầm đuốc soi vào quá khứ”, xé toang màn đêm hắc ám, trả lại chân giá trị cho những người con ưu tú của dân tộc một thời bị những thế lực đen tối vùi dập, hãm hại.

Trần Vân Hạc

F.201, Nhà.B4, Ngõ.189, Thanh Nhàn

P. Quỳnh Lôi, Q. Hai Bà Trưng, TP. Hà Nội

ĐT: 0917331683

Email: vanhac.yenbai@gmail.com