Đoạt giải Đặc biệt ở hạng mục Sách hay của giải thưởng Sách Việt Nam năm nay là cuốn Lịch sử quan hệ đặc biệt Việt Nam – Lào, Lào – Việt Nam (1930-2007), một phần của công trình đồ sộ gồm 6 bộ sách, tổng cộng lên đến 12 cuốn. Đây là công trình của một nhóm biên soạn.

Cuốn sách này cũng đoạt giải Vàng Sách đẹp, cùng với các tác phẩm như Truyện dài Có hai con mèo ngồi trên cửa sổ của nhà văn Nguyễn Nhật Ánh, Lược sử nước Việt bằng tranh của nhóm tác giả Hiếu Minh – Huyền Trang…

Cuốn Có hai con mèo ngồi trên cửa sổ của Nguyễn Nhật Ánh, do Bùi Nam vẽ bìa và trình bày, đoạt giải Vàng Sách đẹp.

Khoảng cách giữa giải thưởng và xu hướng đọc

Năm nay, Ban Tổ chức (Hội xuất bản Việt Nam) trao giải Vàng Sách đẹp cho Có hai con mèo ngồi trên cửa sổ (NXB Trẻ) – tác phẩm bán chạy hồi năm ngoái của tác giả được coi là bán chạy nhất Việt Nam, Nguyễn Nhật Ánh. Nhưng đó cũng là một trong những đầu sách hiếm hoi có tính thị trường ở giải này.

Thêm vào đó, cuốn sách cũng được trao giải Sách đẹp chứ không phải Sách hay, nghĩa là tôn vinh thiết kế chứ không phải nội dung tác phẩm.

Ngoài NXB Trẻ, các NXB cũng có tác phẩm đoạt giải năm nay gồm NXB Kim Đồng, NXB Hà Nội, NXB Chính trị Quốc gia – Sự thật, NXB Thế giới… Vòng "sơ khảo" của giải thưởng chính là do các NXB tự chọn sách tham dự. Năm nay có tổng cộng 37 NXB, nộp lên 328 đầu sách. Từ số đó, Hội xuất bản Việt Nam đã chọn ra 56 giải Sách hay và 40 giải Sách đẹp.

Xem xét gian trưng bày sách đoạt giải, nhà văn Nguyễn Trương Quý, biên tập viên NXB Trẻ, trao đổi với TT&VH: "Nhìn chung, hầu hết sách đoạt giải không phải là những cuốn có tính thị trường. Điều này phản ánh một sự lệch pha giữa giải thưởng và xu hướng đọc. Giải không phản ánh được xu hướng đọc ngày nay. Độc giả ngày nay có nhiều lựa chọn, họ đọc những thứ họ cần. Mà độc giả lại là yếu tố quyết định thành bại của sách".

Nhận định của Nguyễn Trương Quý là ý kiến chung của một số người làm trong ngành xuất bản khác. Không thể nói giải thưởng hoàn toàn bỏ qua yếu tố thị trường, nhưng thực tế là các đấu sách đoạt giải có đông người đọc thực sự rất ít ỏi. Các tuyển tập, tổng tập, từ điển… vốn đã không hướng đến số đông công chúng.

Vắng bóng các đơn vị xuất bản tư nhân

Việc các công ty sách tư nhân hoàn toàn vắng bóng cho thấy giải Sách Việt Nam, dù có phạm vi khá rộng (37 NXB và rất nhiều lĩnh vực: văn học, văn hóa, lịch sử, khoa học, chính trị…), vẫn chưa bao quát được đời sống xuất bản. Kể cả các đầu sách liên kết giữa các công ty và NXB cũng không xuất hiện trong giải thưởng này.

Giải thưởng Sách Việt Nam hầu như gói gọn trong các NXB nhà nước. Các công ty sách tư nhân năng động như Nhã Nam, Phương Nam, Alphabooks… không hề có sách được trao giải. Trong khi đó, không thể phủ nhận các công ty này đã góp một phần lớn làm nên sức sống của thị trường sách trong những năm qua.

Ngày trao giải diễn ra sát cuối năm (28/12) nhưng các đầu sách được giải đều là của năm 2012. Tôn vinh như vậy là khá muộn và không bắt kịp thời sự ngành xuất bản, một ngành vốn khá sôi động trong năm qua.

56 giải Sách hay, 40 giải Sách đẹp

Với 328 đầu sách tham dự của 37 NXB, Hội xuất bản Việt Nam đã chọn ra 56 giải Sách hay và 40 giải Sách đẹp.

Một số tác phẩm đoạt giải Sách hay:Tổng tập Thăng Long Hà Nội 2 tập (dày hơn 2.000 trang), sách triết học thường thức Chuyện trò (của GS Phan Huy Thuần), Lưu Trọng Lư toàn tập gồm 5 tập (do Lưu Khánh Thơ và Lưu Trọng Văn biên soạn)…

Một số tác phẩm đoạt giải Sách đẹp: tiểu thuyết Sông (Nguyễn Ngọc Tư), Lịch sử Thăng Long – Hà Nội (GS Phan Huy Lê chủ biên), Paris – Lịch sử một đô thị qua những tác phẩm kiến trúc (KTS Trần Hùng)…