Ẩn ngữ :
Là thủ pháp bỏ qua (omitted) một từ nào đấy. Từ thường được bỏ qua nhất trong thơ chính là Chủ từ S, đôi khi các Động từ V cũng hay được bỏ rơi. Một bài thơ có nhiều chủ từ quá thường là rất “nặng nề”, mất hết cả “tính thơ” vậy
Chính các Tính từ (Adjective) và Trạng từ (Adverb) là thành phần làm linh động, làm giàu cho câu thơ nên ít khi bị bỏ rơi, mà thường hiện diện nhiều hơn cả
    Đảo ngữ :
Là thủ pháp lật ngược các thành phần trong một câu xuôi, thường dùng để nhấn mạnh (emphatic form)
Có 2 hình thức đảo ngữ chính, đó là :
-Đảo ngữ cấp 1 (hay đảo ngữ cục bộ)
-Đảo ngữ cấp 2 (hay đảo ngữ toàn phần)
       1-Đảo ngữ cấp một (Đảo ngữ cục bộ) :
Chỉ đảo trạng từ lên đứng trước động từ , các thành phần khác giữ nguyên.
Câu [ S - V - O - Adv ] trở thành [ Adv - S - V – O ]
 Một số thí dụ :

Tần ngần dạo gót lầu trang
Một đoàn mừng thọ ngoại hương mới về
                                                 (ND-Kiều)

        Trong câu này cả ẩn ngữ lẫn đảo ngữ cấp một đều được vận dụng :
         -Ẩn ngữ : giấu đi chủ từ Kiều
       -Ý của câu xuôi là : [Kiều] dạo gót (bước, tản bộ) một cách tần ngần qua chốn lầu trang
        -Đảo ngữ cấp một : đảo trạng từ tần ngần lên đầu câu

Đồ tế nhuyễn, của riêng tây
Sạch sành sanh vét cho đầy túi tham
                                                    (ND-Kiều)

          -Ẩn ngữ : Lũ sai nha
        -Ý câu xuôi : Lũ sai nha vét sạch sành sanh những đồ tế nhuyễn, của riêng tây cho đầy túi tham [của chúng]
         -Đảo ngữ cấp một : đảo trạng từ sạch sành sanh lên trước động từ vét

Nghênh ngang một cõi biên thùy
Thiếu gì cô quả, thiếu gì bá vương
Trước cờ ai dám tranh cường
Năm năm hùng cứ một phương hải tần
                                                 (ND-Kiều)

          -Ẩn ngữ : (S) Từ Hải, (V) trấn giữ, chiếm giữ
         -Ý câu xuôi : [Từ HảI] [chiếm giữ] nghênh ngang [khắp] một cõi biên thùy
        -Đảo ngữ cấp một : đảo trạng từ nghênh ngang ra trước SV Từ Hải chiếm giữ (ẩn)
       -Đảo ngữ Năm năm trong câu cuối : [Từ Hải] hùng cứ một phương hải tần (duyên hải) [suốt trong] năm năm

Ngượng ngùng tay lại cầm tay
Rưng rưng mắt biếc, ngây ngây má hồng
                                                         (HSN-Tình cờ)

        -Ẩn ngữ : người này, người kia
      -Ý câu xuôi : Tay [người này] lại cầm lấy tay [người kia] một cách ngượng ngùng
      -Đảo ngữ : đảo trạng từ ngượng ngùng lên đầu câu

Tướng quân lão nhược họ Liêm
Nhát như thỏ đế, chỉ chuyên bố phòng
Bốn năm chẳng một chút công
Sớm chiều tất sẽ quy hàng mà thôi
                                                (HSN-UHPT)

 -Ẩn ngữ : động từ Lập , chủ từ Liêm Pha
         -Ý câu xuôi : [Liêm Pha] chẳng [lập] được một chút công lao nào trong suốt bốn năm . Tất là [Liêm Pha] sẽ quy hàng nội trong sớm chiều mà thôi
    -Đảo ngữ : đảo các trạng từ Bốn năm, Sớm chiều lên đầu câu

Trải qua mấy dặm rừng hoang
Âm u khói tỏa, điêu tàn miếu thiêng
Bốn bề không một ánh đèn
Trời vừa sập tối, điện tiền nghỉ chân
                                                 (HSN-Thạch Sanh Lý Thông Tân Biên)

          -Ẩn ngữ : (S) Thạch Sanh
         -Ý câu xuôi : [Thạch Sanh] nghỉ chân ở tại điện tiền (trạng từ địa điểm), lúc trời vừa sập tối (trạng từ thời gian)
       -Đảo ngữ : đảo cả 2 trạng từ Điện tiền, và Trời vừa sập tối lên đầu câu
Nhắc lại, cấu trúc câu xuôi thông thường là :
S-V-[O]-Adv
      Nếu đảo trạng từ lên trước SV ta sẽ có Đảo ngữ cấp một (cấu trúc Adv-S-V) cũng còn được gọi là Đảo ngữ cục bộ (Partially inverted structure)
      Bây giờ nếu đảo ngược toàn bộ S-V-Adv thành cấu trúc Adv-V-S thì sao ? Lúc ấy ta sẽ được một cấu trúc đặc sắc hơn nữa, có tên là Đảo ngữ cấp hai, cũng còn được gọi là Đảo ngữ toàn phần (Entirely inverted structure).
2-Đảo ngữ cấp hai (Đảo ngữ toàn phần) :
        Đảo ngữ cấp hai (hay đảo ngữ toàn phần) là một thủ pháp cao cấp của Mỹ Từ Pháp. Cấu trúc câu xuôi thông thường [ S-V-Adv ] được nghịch đảo toàn bộ thành [Adv-V-S] Trong cấu trúc này chủ từ S là chữ đi sau cùng (!)
       Nhận ra được cấu trúc này trong một bài thơ nào đó đã khó... Thực hành viết đảo ngữ toàn phần trong thơ của mình, khi chưa quen, còn khó hơn gấp bội vậy .
        Dưới đây là một số thí dụ về cấu trúc đảo ngữ toàn phần [Adv-V-S] này

Tuyết / in / sắc ngựa câu giòn
Cỏ / pha / màu áo nhuộm non da trời
                                                  (Nguyễn Du-Kiều)
Long lanh / đáy nước / in / trời
Thành / xây / khói biếc, non / phơi / bóng vàng
                                                  (Nguyễn Du-Kiều)
Tuần trăng khuyết, đĩa dầu hao
Mặt mơ tưởng mặt, lòng ngao ngán lòng
Phòng văn hơi giá như đồng
Trúc / se / ngọn thỏ , tơ / chùng / phím loan
                                                  (Nguyễn Du-Kiều)
Nhà tranh vách đất tả tơi
Lau / treo / rèm nát, trúc / cài / phên thưa
                                              .(Nguyễn Du-Kiều)
Rì rào / thoảng / tiếng mưa rơi
Bên tai / vang vọng / những lời yêu thương
                                                  (HSN-Người trong mưa)
Từ đây muôn dặm quan san
Câu thơ, chung rượu, cung đàn lãng du
Này ân, này oán, này thù
Mộ sâu / chôn chặt / giấc mơ nửa đời
                                               (HSN-Ngày xưa)
Nửa vầng trăng sáng lung linh
Hoa khuya mới nở rung rinh giọt sầu
Trời đêm / lấp lánh / ánh sao
Ven sông lá rụng , bên cầu hoa rơi
                                                  .(HSN-Nửa vầng trăng 03)
Một lần chợt thấy em cười
Bâng khuâng tự hỏi phải người ngày xưa ?
Cũng là suối tóc đong đưa
Long lanh ánh mắt, đợi chờ khoé môi
Từ lâu / đã khuất / bóng người
Dư âm còn chút tiếng cười thơ ngây
                                                   .(HSN-Bâng khuâng)
Kề vai, tựa gối, ấp đầu
Trọn đời bên khách má đào tri âm
Đó đây / văng vẳng / hồ cầm
Ứng Thành nào khác Mai Lâm quê nhà
Khi sương sớm, lúc nắng tà
Rừng mai đất Ứng / vang xa / tiếng đàn
                                     (HSN-Thừa Tướng Ứng hầu Phạm Thư)

Hy vọng rằng các thí dụ này có thể giúp làm sáng tỏ vấn đề. Thật ra , cấu trúc đảo ngữ này là cấu trúc khó , nhưng nếu vận dụng quen rồi thì khó cũng trở thành dễ mà thôi, các bạn ạ ...


Hàn Sĩ Nguyên

Theo http://archive.trinhnu.net/h/hansinguyen