Bình hai, sáu, tám, trắc tư,
Phải lo giữ trọn, kỳ dư mặc tình.
Còn như giữ chẳng đặng tinh,
Hai trắc, bốn bình đổi lại cũng xong.

Ðiểm 1. Vần trắc trong lục bát

Tuy luật bằng trắc là thế, và vần trong các câu thơ lục bát đều là vần bằng nhưng trong ca dao, chúng tôi thấy có vài câu lục bát vần trắc:

Cấm người giả lịnh giả thị,
Chẳng ai cấm người mang bị nói khoác. (NvN t1, tr 70)

Thuyền ngược, ta bỏ sào ngược,
Ta chống chẳng được, ta bỏ sào xuôi. (NvN t1, tr 336)
Tò vò mà nuôi con nhện
Ðến khi nó lớn nó quện nhau đi
Tò vò ngồi khóc tỉ ti
Nhện ơi! nhện hỡi! mày đi đàng nào? (NvN t2, tr 192)

Vợ khôn lấy thằng chồng dại
Như bông hoa lài, cắm bãi phân trâu. (Sơn Nam, tr. 70)

Thật thế, thị vần với bị, ngược vần với được, nhện vần với quện và dại vần với bãi. Phan Diễm Phương (1998) cho biết trong truyện thơ lục bát Cổ Châu Phật bản hạnh (thế kỷ 18 ?) có hai câu:

Trước bày đời Hán Linh Ðế
Phật sinh xuất thế, thiên hạ phong lưu

Thời ấy có ông Lưu Chí
Tâu rằng nhà Tùy Cao đế niên gian

cũng dùng vần trắc.

Số câu thơ lục bát có vần trắc tuy không nhiều, nhưng có trong ca dao và trong truyện thơ cho thấy vần trắc không phải là một biến thể và người làm thơ trong dân gian (ca dao) hay viết truyện có chủ ý dùng vần trắc.

Ðiềm 2. Câu lục gồm sáu chữ toàn thanh bằng

Nhiều câu ca dao và thơ lục bát, có giòng lục gồm sáu chữ toàn là thanh bằng bằng, không có dấu hay chỉ có dấu huyền, không có chữ nào âm trắc. Câu thơ có giọng trầm, nhưng khi đọc lên, không có gì gán ép hay lạc lõng. Thí dụ:

Ai yêu như tôi yêu nàng,
Họp nhau lại họp thành làng cho xinh. (Nguyễn Bính, Lòng yêu đương)

Anh em như chân, như tay
Vợ chồng như áo cởi ngay nên lìa. (NvN t1, tr 17)

Anh hùng gì ? Anh hùng rơm,
Tôi cho nắm lửa hết cơn anh hùng. (NvN, t1, tr17)

Con mèo mày trèo cây cau
Hỏi thăm chú chuột đi đâu vắng nhà! (NvN t2, tr 52)

Con cò mà đi ăn đêm
Ðậu phải cành mềm, lộn cổ xuống ao

Ðôi tay cầm đôi dao cau,
Chỉ trời, vạch đất lấy nhau phen này. (NvN t1, tr 136)

Nàng về làm dâu nhà tôi,
Vườn dâu sẽ thẹn với đôi tay ngà

                            (Nguyễn Bính, trong Hương cố nhân)

- Ông ơi, ông đi đâu về,
Có gì phỡn phè, phấn chấn hỡi ông ?

                      (Tú Mỡ, Ông Nghị đi hội đồng về)

Ông tha mà bà không tha
Ðánh nhau một trận mùng ba tháng mười.

Thông gia là bà con tiên,
Ăn ở không hiền là bà con chó. (NvN t1, tr 336)

Thương ai cho bằng thương chồng,
Bởi chồng cờ bạc, nên lòng chẳng thương. (Ca dao)

Tu đâu cho bằng tu nhà,
Thờ cha, kính mẹ ấy là chân tu. (NvN t1, tr 314)

Từ khi em về làm dâu,
Anh thì dặn trước bảo sau mọi lời. (NvN t2, tr193)

Riêng Thâm Tâm, trong bài 'Gửi T. T. Kh.' đăng trong Tiểu Thuyết Thứ Bảy, số 307 ra ngày 4 tháng 5 năm 1940, đã có ba giòng lục toàn là âm bằng:

Hơi đàn buồn như trời mưa,

Hồn tôi lờ mờ sương khuya,