3. BÍCH HỌA BÍ ẨN: HÌNH VẼ CỦA MA QUỶ HAY BẢN ĐỒ KHO BÁU?
Sự ẩn hiện của bích họa liên quan đến nước, mà người dân trong vùng đồn rằng đây là những hình vẽ của ma quỷ.
Dãy núi đá Cửa Chùa
Cho đến lúc này, những hình vẽ trên mái đá thuộc dãy núi Cửa Chùa (Gia Vân, Gia Viễn, Ninh Bình) vẫn hoàn toàn bí ẩn, chưa được nghiên cứu, giải mã gì cả. Người phát hiện và nghiên cứu rất sớm là Thạc sĩ Nguyễn Ngọc Luyên, Phó GĐ Sở VHTT&DL Ninh Bình. Tuy nhiên, trong các tài liệu nghiên cứu văn hóa của mình, Thạc sĩ Luyên cũng chỉ có vài dòng mô tả những bức họa này, chứ chưa đưa ra lời giải mã nào cả.
Tôi đề nghị Thạc sĩ Luyên tạm đưa ra lời giải thích theo ý mình, thì ông Luyên cho rằng, có thể những hình vẽ trên vách đá là chữ tượng hình cổ, rất sơ khai. Những hình vẽ này xuất hiện vào những thế kỷ đầu công nguyên. Về chất liệu để vẽ tranh thì ông Luyên chịu, không thể biết là gì. Chỉ biết rằng, chất liệu này rất đặc biệt, tồn lại hàng ngàn năm trên vách đá, chịu mưa nắng và sự phong hóa tự nhiên, song vẫn không phai mờ.
Qua quan sát của tôi, có hai dạng hình vẽ trên vách đá này, một dạng là những nét ngang dọc, cong lượn, khá giống chữ tượng hình, một dạng là hình vẽ mô tả người và các hành động. Những hình vẽ người rất đơn giản, sơ lược, mang tính cách điệu cao. Hình vẽ mô tả nhiều cảnh nhảy múa và đao kiếm, gồm cả nam, nữ, già trẻ. Xét ở góc độ nào đó, cũng có thể suy diễn đây là một hình thức tế lễ tối cổ của thời bộ tộc, bộ lạc xa xưa.
Hình vẽ hiện dần theo dòng nước
Việc giải mã các bức họa có lẽ giành cho các nhà khoa học có chuyên môn sâu. Nhưng chuyện thú vị nhất với tôi là chất liệu để tạo nên những bích họa bí ẩn này cũng như những truyền thuyết mà người dân kể quanh nó.
Như đã nói ở kỳ trước, trong hoàn cảnh bình thường, không hề nhìn thấy bích họa đâu, trên vách đá chỉ một màu trắng, xám của đá, thế nhưng, khi dội nước thì màu đỏ ối dần hiện lên. Dội nước càng nhiều, màu đỏ càng sắc nét và khi nước trên vách đá khô dần, thì bích họa cũng mờ dần, nước khô hẳn, thì bích họa cũng biến mất hoàn toàn, như thể lặn sâu vào vách đá.
Theo ông Trần Xuân Quang, Trạm trưởng Trạm du lịch Vân Long, những bích họa trên mái đá này vốn được người dân trong vùng phát hiện rất lâu rồi, từ đầu thế kỷ 20. Chuyện rằng, người dân địa phương khi đi mò cua bắt ốc ở đầm, gặp mưa giông, đã chạy vào mái đá trú ẩn. Gió mạnh tạt nước mưa vào vách đá khiến những hình thù quái lạ hiện ra đỏ ối. Chính sự ẩn hiện của bích họa liên quan đến nước, mà người dân trong vùng đồn rằng đây là những hình vẽ của ma quỷ.
Lời đồn về hình vẽ của ma quỷ càng được người dân tin, khi cách đây 10 năm, một người đã bỏ làng vào vách đá này dựng nhà tạm và sống như một đạo sĩ. Tuy nhiên, cứ đêm ngủ, anh ta lại “thấy” những hồn ma đỏ chót như hình vẽ nhảy múa trước mặt, dao kiếm loảng xoảng, rồi tiếng cười nói quái quỷ văng vẳng bên tai. Sợ quá, anh này đập nhà trở về làng sinh sống. Dấu tích căn nhà hiện vẫn còn ngay cạnh mái đá.
Thanh niên ở quanh vùng gần như không biết đến sự tồn tại của những hình vẽ này, còn người già thì kể chuyện đó là hình vẽ của ma quỷ, nên chẳng ai dám mò vào vách đá Cửa Chùa để xem hình vẽ nữa. Cứ như thế, bao năm qua, những bích họa bí ẩn này bị bỏ quên hoàn toàn.
Cũng có một số lời đồn khác, rằng đây là hình vẽ của người xưa mô tả về loài khỉ và voọc. Sở dĩ, người ta suy luận như vậy, vì dãy núi Cửa Chùa án ngữ trước mặt các dãy núi phía trong của khu ngập nước Vân Long, nơi loài voọc kỳ lạ và rất nhiều khỉ sinh sống. Ông Quang cho biết, thời kỳ chống Pháp, khu vực này còn rất hoang vu, khỉ sống thành đàn trên núi Cửa Chùa và thường xuyên trèo lên cây xoài cổ thụ cách mái đá không xa để hái quả ăn. Phụ nữ chèo thuyền vào núi lấy xoài còn bị bọn khỉ trêu ghẹo cướp cả nón. Những hình vẽ trên vách đá cũng tả cảnh dữ dằn, nhảy múa, nô đùa, nghịch ngợm, rất nhiều hình vừa giống người lại vừa giống thú, nên suy luận đó cũng có chút cơ sở.
Người cưỡi xe gỗ
Theo ông Trần Xuân Quang, lời đồn đoán nhiều nhất về những hình vẽ trên mái đá này liên quan đến một kho báu bí ẩn. Các cụ già trong làng kể rằng, thời Bắc thuộc, người phương Bắc sang đây cướp bóc của cải. Tuy nhiên, vì của cải nhiều quá, không đem về hết được, nên họ đã giấu vào lòng núi, sau đó vẽ một tấm bản đồ bằng những hình vẽ và các ký tự lạ, mà chỉ có họ mới hiểu được. Cùng với những bức họa lúc ẩn lúc hiện trên đá này, sẽ có một tấm bản đồ với các hình vẽ, ký tự như trên vách đá họ mang về phương Bắc, làm cơ sở cho con cháu sau này đi lấy.
Ngày trước, ngay tại mái đá này, có một ngôi chùa cổ, tồn tại hàng ngàn năm trước. Ngôi chùa áp vào mái đá. Tuy nhiên, không rõ do ai đập phá, nhưng nó biến mất từ đầu thế kỷ 20. Vì dãy núi này có một ngôi chùa, nên người dân mới gọi dãy núi là núi Cửa Chùa.
Ngôi chùa mất đi, nhưng một con rùa đá khổng lồ bị mất đầu thì vẫn nằm chềnh ềnh ngay dưới mái đá. Theo lời người dân, trước năm 1945, người Trung Quốc thường qua khu vực này quan sát các hình vẽ. Người dân trong vùng không biết họ làm gì, nhưng hành tung rất bí ẩn. Khi đám người Trung Quốc biến mất, thì con rùa đá khổng lồ cũng không còn nữa. Người dân tin rằng bên trong con rùa chứa kho báu nên họ đã tìm cách khiêng cả con rùa đi. Phải chăng vì những lời đồn miệng đó nên người dân nơi đây mới tin rằng, những bích họa trên vách đá là bản đồ kho báu?
Riêng tôi thì không tin lắm những chuyện đồn đại thêu dệt như vậy. Hầu như đến vùng đất nào, nhắc đến các di chỉ khảo cổ, người dân đều đồn rằng, từng có “người Tàu” đi săn lùng, đào bới kho báu. Trước năm 1954, người dân trong làng thường vào chân dãy núi này dựng lò lấy đá nung vôi. Ngay ông nội của ông Quang cũng có một lò nung vôi ở chân núi. Người dân chỉ việc đục đá trên núi tống vào lò là có vôi dùng. Rất may là người dân đều sợ hãi những hình vẽ trên vách đá này, nên họ không dám đục vách đá nung vôi. Nhưng rất có thể con rùa đá đã… chui vào lò và thành vôi rồi.
4. BÍCH HỌA TRÊN ĐÁ MÔ TẢ KHỞI NGHĨA HAI BÀ TRƯNG?
Nhiều bức ở rất cao trên vách đá
GS. Dương Chí Thành cho rằng những bích họa mô tả cuộc khởi nghĩa dưới sự lãnh đạo của hai bà Trưng Trắc, Trưng Nhị đầu công nguyên.
Càng quan sát kỹ, tôi càng có cảm giác ma mị từ những hình vẽ bí ẩn này. Những hình vẽ như thể lặn sâu vào trong đá, hiện ra khi gặp nước, rồi lại chìm vào vĩnh cửu. Tôi xé mẩu giấy trắng, quẹt vào một đường nét nhỏ của một hình vẽ không quan trọng lắm, thì thấy hiện tượng lạ: màu đỏ thôi ra giấy như màu máu. Tuy nhiên, khi nước trên tờ giấy bị gió thổi khô, thì cái màu đỏ như màu máu ấy cũng nhạt dần rồi biến thành màu vàng nhờ nhờ của đá.
Việc quẹt mẩu giấy vào hình vẽ cũng thôi màu ra dễ dàng, vậy mà hình vẽ vẫn tồn tại rõ nét hàng trăm, hàng ngàn năm nay thì thật khó hiểu. Quan sát kỹ trên các bích họa, tôi thấy nhiều chỗ vết đá bị đục đẽo nham nhở, có chỗ bị đục sâu vào 1-2cm. Rõ ràng đó là vết đục chứ không phải vết vỡ tự nhiên. Nhưng điều lạ là các nét vẽ vẫn không mất đi dù bị đục phá.
Tôi thắc mắc điều này, thì Nguyễn Văn Nhàn, anh chàng lái đò giải thích rằng, ngày còn bé, chính Nhàn và đám bạn chăn trâu thường vào khu vực này bắt dơi, vặt xoài. Biết trên vách đá có những bích họa mà người lớn bảo là của ma quỷ, song Nhàn và đám bạn không sợ, cứ lấy dao, liềm đục phá, lấy đá cuội ghè, tìm cách phá hủy. Thôi thì đủ kiểu phá hoại, chỉ vì tính tò mò và ngứa tay của đám trẻ trâu.
Nhưng có điều kỳ lạ, là sau khi đục đẽo phá hoại chán chê, thậm chí không nhìn thấy những bích họa nữa, nhưng chỉ một thời gian sau, dội nước lên, lại thấy chúng hiện rõ mồn một, không mờ hơn trước tẹo nào. Phá chán không được thì thôi, sau này lớn lên, có ý thức, thì không ai phá hoại nữa. Trẻ nhỏ bây giờ cũng không biết đến sự tồn tại của các bích họa trong vách núi này, nên nó được bảo tồn khá tốt.
Tế lễ cổ hay mô tả chiến thắng vua Đinh!?
Quan sát kỹ, thì những hình vẽ này được vẽ trực tiếp lên mặt đá tự nhiên, không có dấu hiệu của sự mài dũa, tạo tác lại mặt vách đá, cũng không có dấu hiệu của vết xăm trên đá. Thế nhưng, chất liệu của hình vẽ này lại ngấm rất sâu trong đó, đến nỗi cạo, đục cũng không làm mất được nét vẽ. Tôi trộm nghĩ rằng, có lẽ, đây là bí quyết của người xưa, mà chất liệu vẽ của họ có khả năng ngấm sâu vào trong đá.
Một câu hỏi rất thú vị, nhưng không dễ gì có thể trả lời: Ai là truyền nhân của những hình vẽ bí ẩn trên vách núi Cửa Chùa này?
Núi Cửa Chùa cũng như hầu hết các dãy núi khác ở Ninh Bình là núi đá vôi, nên có rất nhiều hang động. Riêng núi Cửa Chùa cũng có vô số hang động rất sâu và thông với nhau. Cách khu vực mái đá có hình vẽ độ 70m có một khá hang sâu. Theo anh chàng lái đò Nguyễn Văn Nhàn, hang đá này có rất nhiều dơi. Thời trẻ, Nhàn thường cùng trẻ con trong xóm vào hang quây lưới bắt dơi. Tuy nhiên, hang này dốc đứng nên không xuống sâu được. Tôi thử ném đá vào trong, nghe rõ tiếng dơi bay u u trong động.
Trong số những hang động ở dãy núi Cửa Chùa, đáng chú ý nhất là hang Thú Thó, nằm ngay chân núi, cách mái đá có bích họa không xa lắm. Tại hang động, các nhà khoa học Ninh Bình đã phát hiện một số mảng trầm tích, cách ngày nay trên 10.000 năm ken dầy vỏ ốc suối, vỏ trai nước ngọt, ốc núi, xương thú... Như vậy, vào thời điểm cách ngày nay trên 10.000 năm đã có người cổ sinh sống và trú ngụ trong hang động này. Phải chăng, đây là những bích họa của người nguyên thủy? Dù sao, đây cũng là một giả thuyết, dù khó có thể tìm được cứ liệu để chứng minh.
Ngược về lịch sử hàng ngàn năm trước, vùng đất Vân Long mang nhiều huyền thoại. Đây là nơi sinh ra 4 nữ tướng của Hai Bà Trưng, thánh Nguyễn Minh Không (Không Lộ thiền sư) và vua Đinh Tiên Hoàng. Như vậy, Vân Long chính là vùng đất sinh vương, sinh thánh.
Cố GS. Trần Quốc Vượng từng có thời gian về đây nghiên cứu và theo ông đây là vùng đất cổ rất quan trọng, có nhiều truyền thuyết truyền lại trong dân gắn với các di tích lịch sử quan trọng, đặc biệt là thời kỳ Hai Bà Trưng và Đinh Tiên Hoàng, cần phải làm sáng rõ.
Hay mô tả khởi nghĩa Hai Bà Trưng
GS. Trần Quốc Vượng phát hiện ra một điều lạ là tên làng, tên xã ở vùng đất này có nghĩa như địa danh hành chính quốc gia và chức vụ triều đình. Chẳng hạn như thôn Chi Lễ (là chức vụ tương đương chánh văn phòng), thôn Phù Long (nghĩa là đất triều đình), làng Mai Chung (hội nghị), Tập Ninh (quan võ), Chung Hòa (quan văn)… Rồi các loại cửa ra vào như Cung Quế, Cung Sỏi (cửa triều đình). Vườn thì có Long Viên Vườn, Vườn Thị, Vườn Trầu… Qua đây, có thể thấy, vùng đất này có liên quan đến triều đình thời Đinh Tiên Hoàng xưng vương.
Nhắc đến vùng đất Vân Long, phải nhắc đến Tứ vị Hồng Nương, 4 nữ tướng thời Hai Bà Trưng. Ngày Hai Bà Trưng dấy binh khởi nghĩa, 4 bà đã rời vùng quê Gia Viễn theo Hai Bà Trưng đi đánh giặc Hán. Ngày chiến thắng, đóng đô ở Phong Châu, do có công lớn đánh giặc, Bà Trưng ban thưởng cho 4 vị nữ tướng. Tuy nhiên, 4 bà không nhận châu báu, mà xin Bà Trưng miễn thuế cho dân chúng nơi 4 bà đi qua trong một ngày. Hai Bà Trưng đã cấp cho 4 nữ tướng quản lý mảnh đất mà 4 bà đi qua từ lúc mặt trời mọc, đến khi mặt trời lặn. Dân vùng đó không phải đóng thuế cho nhà nước vì đã có công sinh thành 4 vị nữ tướng tài ba.
Sau này, Bà Trưng về thăm Tứ vị Hồng Nương, thấy mảnh đất núi đồi nhấp nhô giữa cánh đồng ngập nước trắng xóa, như thể rồng lượn trên mây, nên đã đặt tên cho vùng đất là Vân Long. Năm 1996, Thạc sĩ Nguyễn Ngọc Luyên, khi đó là giám đốc Khách sạn Hoa Lư, làm đề tài nghiên cứu về vùng đất ngập nước Gia Viễn để phát triển du lịch. Ông đã tập hợp các cụ già trong vùng để lấy ý kiến và thống nhất đặt tên vùng đất ngập nước rộng 3.500ha này là Vân Long, theo tên Hai Bà Trưng đặt khi xưa. Năm 1998, Khu bảo tồn ngập nước Vân Long được thành lập.
Tìm hiểu trong vùng, tôi nhận thấy rằng, ở vùng Vân Long này, làng nào cũng thờ Tứ vị Hồng Nương. Người dân trong vùng coi 4 bà như vị thánh, là mẹ của dân làng. Tổng số có đến 24 ngôi đền thờ 4 nữ tướng này ở Vân Long.
Xét rộng và sâu về lịch sử vùng Vân Long một chút, để có sự liên tưởng đến những bích họa trên mái đá dãy núi Cửa Chùa.
Các cụ già trong xóm đặt giả thuyết rằng, phải chăng, những bích họa trên núi có liên quan đến việc vua Đinh Bộ Lĩnh đánh dẹp 12 sứ quân? Hình ảnh người to lớn tay cầm chùy, tay cầm đao là tướng, còn những người nhỏ nhảy múa reo hò, tay cầm vũ khí là quân, ăn mừng chiến thắng?
Hình ảnh trên vách đá Quảng Tây mô tả khởi nghĩa Hai Bà Trưng
Trong quá trình tìm hiểu về bích họa trên đá, tôi may mắn có được tập tài liệu đã dịch ra tiếng Việt, do TS. Trình Năng Chung, Trưởng phòng Khoa học (Viện Khảo cổ học Việt Nam) cung cấp. Theo tài liệu này, thì vùng Quảng Tây (giáp Việt Nam) cũng có rất nhiều bích họa trên đá, mà họ gọi là nham họa. Năm 1956, GS. Dương Chí Thành, thuộc Học viện dân tộc Trung ương Trung Quốc, đã công bố tài liệu “Ninh Minh huyện Minh Giang lưỡng ngạn nhai bích cổ họa điều tra” cho rằng, những bích họa ở Quảng Tây mô tả cuộc khởi nghĩa dưới sự lãnh đạo của hai bà Trưng Trắc, Trưng Nhị đầu công nguyên. GS. Thành cho rằng, những bích họa này là di tồn của cuộc khởi nghĩa đó.
Tài liệu “Vu thuật văn hóa đích di tồn - Quảng Tây Tả Giang nham họa phẩu tích” và “Quảng Tây Tả Giang nham họa” của Vương Khắc Vinh, Khâu Trung Luận, Trần Viễn Chương (Trung Quốc) viết: Căn cứ vào sự khác biệt của các hình vẽ trên nham họa biểu hiện ra, cho rằng nội dung mà nham họa phản ảnh là các loại hoạt động lễ nghi vu thuật của người Lạc Việt, như các hoạt động tế ngày, tế trống, lễ sông, lễ quỷ thần, lễ thần ruộng, lễ thần đất, cầu chiến tranh thắng lợi, tế người, tế vật tổ…
Liệu bích họa trên vách núi Cửa Chùa có liên hệ gì với thời kỳ Hai Bà Trưng khởi nghĩa, và có liên hệ với những hình vẽ ở Quảng Tây? Càng nghiên cứu, tìm hiểu, càng thấy nhiều thú vị sau những bích họa ẩn trong vách đá triệu năm tuổi này.
5. GIẢI MÃ NHAM HỌA BÍ ẨN TRÊN MÁI ĐÁ CỦA CHÙA
TS. Trình Năng Chung, Trưởng phòng Khoa học (Viện Khảo cổ học Việt Nam) đã thực sự ngỡ ngàng và xúc động. Ông thốt lên: “Cả đời nghiên cứu khảo cổ, song đây là lần đầu tiên tôi được thấy những nhai bích họa trên đá ở Việt Nam”.
TS. Trình Năng Chung (phải) thăm quan hệ thống nham họa ở Quảng Tây (Trung Quốc).
(Ảnh TS. Trình Năng Chung cung cấp)
Trao đổi với một số nhà khoa học lịch sử, khảo cổ, song tôi đều nhận được câu trả lời: Chưa từng nghe nói ở Việt Nam có bích họa trên đá. Vì chưa từng phát hiện, chưa từng nghiên cứu. Vì thế, sự hiểu biết của các nhà khoa học về loại hình di sản này hạn chế.
Mang những tấm hình chụp bích họa trên vách đá núi Cửa Chùa đến Viện Khảo cổ học, TS. Trình Năng Chung, Trưởng phòng Khoa học (Viện Khảo cổ học Việt Nam) đã thực sự ngỡ ngàng và xúc động. Ông thốt lên: “Cả đời nghiên cứu khảo cổ, song đây là lần đầu tiên tôi được thấy những nhai bích họa trên đá ở Việt Nam. Có lẽ, đây là nhai bích họa đầu tiên được phát hiện!”.
Giới báo chí thường gọi TS. Trình Năng Chung là người của thời đại đồ đá, bởi ông có chuyên môn rất cao với những di sản khảo cổ liên quan đến đá.
Sau khi quan sát một lượt các bức ảnh tôi chụp, TS. Trình Năng Chung mô tả: “Người xưa sử dụng mực màu đỏ, loại màu chủ yếu vẽ trên đá. Vẽ theo phong cách tả thực, rõ hết đầu, tai, mắt, mũi. Tay khuỳnh, chân khuỳnh, người nhảy múa, người cầm chùy, đao, lại có ghế ngồi…”. Sau khi phóng to, thu nhỏ, mô tả một lượt các bích họa, TS. Chung bảo: “Để biết được những thông điệp từ những bích họa này phải về tận nơi, quan sát tổng thể, có cái nhìn toàn cảnh, mới giải mã được điều người xưa muốn nói”.
Qua việc xem ảnh, ông mới chỉ có được những suy đoán ban đầu.
Bích họa trên mái đá Cửa Chùa được vẽ theo phong cách tả thực
Điều bí ẩn nhất với tôi cũng như với người dân ở xã Gia Vân là những bích họa này cứ ẩn hiện trên vách đá, tức là khi té nước thì hiện lên rõ mồn một, khi nước khô, bích họa lại biến mất, đã được TS. Trình Năng Chung giải mã dễ dàng. Theo ông, chất liệu người xưa sử dụng để vẽ tranh trên đá không phải thứ mực thông thường, mà là một loại khoáng ô-xít sắt có màu đỏ sẫm, một dạng của thổ hoàng. Người xưa lấy loại khoáng này, hòa với nước, cùng một số chất liệu khác sẽ cho một loại mực cực kỳ đặc biệt. Khi dùng mực vẽ lên vách đá, các chất trong đá sẽ phản ứng hóa học, hút các ô-xít sắt ngấm sâu vào trong thớ đá và loại mực này sẽ ẩn chứa vĩnh viễn trong đá. Màu đỏ của ô-xít sắt chỉ mất đi khi vách đá bị phá hủy.
Bình thường, nếu đá sạch sẽ, không có bụi bẩn bám vào, thì bích họa sẽ hiện lên đúng với màu đỏ ối hoặc đỏ sẫm nguyên bản. Tuy nhiên, do mái đá ở dãy núi Cửa Chùa có nhiều bụi bám vào, nên màu đỏ của các bích họa bị nhòa đi. Khi té nước lên, các chất bụi bẩn bám trên đá loãng ra, thì màu đỏ của bích họa sẽ hiện lên. Nhưng khi nước khô đi, bụi bẩn lại trở lại màu ban đầu, sẽ che khuất màu đỏ của bích họa.
Điều lý giải của TS. Trình Năng Chung là chuẩn xác. Bình thường, các vách đá đều rất sạch sẽ, được mưa rửa thường xuyên. Tuy nhiên, mái đá này từng là nơi đặt nhiều lò nung vôi, nên khói bụi bám vào rất dày, rất bẩn. Mái đá lại nghiêng khoảng 70 độ, nên chỉ khi nào mưa lớn, gió to, nước mới hắt vào được. Vì ít được mưa rửa, nên mái đá này không được sạch sẽ cho lắm. Chính vì thế, ảnh chụp những hình vẽ này không thật rõ. Theo TS. Chung, nếu các nhà khảo cổ về nghiên cứu, tẩy rửa vách đá, các bích họa sẽ hiện lên sắc nét, rõ mồn một.
Việc phá hủy vách đá mà bích họa không mất đi là không phải. Dù ô-xít sắt ngấm vào đá, song chỉ ngấm ở mức độ nào thôi, chứ không thể quá sâu. Do đó, nếu cố tình đục đẽo, phá hủy, thì các nham họa vô cùng quý giá trên vách đá sẽ biến mất vĩnh viễn. Qua đây, TS. Chung cũng nhắc nhở chính quyền địa phương cần lên phương án bảo vệ ngay từ lúc này, chờ các nhà khoa học về nghiên cứu cụ thể.
Nham họa ở Quảng Tây chủ yếu vẽ theo phong cách biểu tượng
(Ảnh TS. Trình Năng Chung cung cấp)
TS. Trình Năng Chung đã có một số cơ hội tham quan, nghiên cứu về các nham họa trên vách đá ở núi Hoa Sơn (Quảng Tây, Trung Quốc), miền Trung Thái Lan, đảo Java (Indonesia). Loại nham họa này phát hiện nhiều nhất ở Quảng Tây (Trung Quốc), dọc vách đá của một con sông dài cả trăm km. Tuy nhiên, các nham họa ở Trung Quốc mang phong cách biểu tượng, còn những hình vẽ mái đá Cửa Chùa thì mang phong cách tả thực.
Việc vẽ những bích họa này có thể là do một người hoặc nhóm người, vẽ trong một thời điểm và thống nhất chủ đề. Để vẽ được trên vách đá cheo leo, nguy hiểm, người xưa phải dùng giàn giáo, hoặc dây đu từ trên mỏm núi. Điều đặc biệt là, loại hình nhai bích họa này phải được vẽ trên các vách đá hoàn toàn tự nhiên, tương đối phẳng, không được tác động đục đẽo, mài giũa mặt đá. Do đó, để tìm được một địa điểm thể hiện loại hình nghệ thuật này không phải dễ dàng.
Để giải mã được các bích họa, cần phải có quá trình nghiên cứu toàn bộ lịch sử, địa lý, văn hóa vùng đất. Qua thông tin cung cấp của tôi, ngay dưới mái đá từng có ngôi chùa Bái Vọng, đã bị phá hủy trước năm 1945, TS. Chung cho rằng, cũng có thể đưa ra giả thuyết về sự liên quan của những nham họa với các buổi tế lễ ở chùa. Các bức hình chụp người dữ tợn có thể là ông Ác, người hiền lành là ông Thiện. Rồi các tượng Phật, La Hán… cùng những người hành lễ tại chùa.
TS. Trình Năng Chung nhắc lại rằng, đó chỉ là một trong số vô vàn cách giải mã, phán đoán mà thôi. Từ những bích họa này, các nhà khoa học có thể có rất nhiều cách giải mã khác nhau, nó kích thích trí tưởng tượng đến tận cùng của con người.
Về loại hình nhai bích họa ở các nước khác, các nhà khoa học đã có một quá trình nghiên cứu lâu dài, song không phải đã thống nhất cách giải mã. Tuy nhiên, phần lớn đều cho rằng, các nhai bích họa thể hiện một sự kiện lịch sử, văn hóa, chúc mừng một chiến thắng vĩ đại của một cuộc chiến tranh nào đó. Ngoài ra, nó được cho là “di tồn văn hóa vu thuật”, là những tác phẩm có ý thức tôn giáo nguyên thủy.
Người Việt cổ vốn sùng bái trời đất, núi sông và sự cảnh giới vu thuật. Do đó, các bích họa có thể phản ánh các nghi lễ vu thuật như lễ tế sông núi, quỷ thần, thần rừng, thần ruộng, thần đất, tế vật tổ, chiến tranh thắng lợi…
Cùng với cảnh đẹp như thiên đường dưới hạ giới của Vân Long,
những bích họa trên vách đá Cửa Chùa
cũng sẽ thu hút khách du lịch, nếu biết bảo vệ và khai thác
Ở Trung Quốc hoặc một số nước, loại hình nghệ thuật này rất kỳ lạ. Các nham họa thường nằm ở vị trí vô cùng nguy hiểm, cao hàng trăm mét trên vách đá dựng đứng, cạnh các khúc sông sâu, chảy mạnh, nên không có phương tiện không thể phát hiện ra được. Vì lý do này mà các nhà khoa học tin rằng, các nhai bích họa có quan hệ với việc cúng tế thủy thần, hoặc như những lá bùa trấn thủy…
Một kiến giải khác, là những nhai bích họa có liên quan đến tục táng treo trong hang động trên vách đá. Việc táng treo ở Việt Nam thì đã phát hiện ở Thanh Hóa, Hòa Bình, Sơn La, cách vùng đất ngập nước Vân Long không xa. Tuy nhiên, lại chưa từng phát hiện quan tài táng treo ở khu vực Ninh Bình, dù vùng này có rất nhiều núi đá, hang động. Nếu các hình vẽ lên quan đến tục táng treo, như phát hiện ở một số nước, thì các nham họa có thể mang ý nghĩa bảo vệ cho người chết, biểu thị sự tôn kính với người đã khuất. Và nếu các nham họa liên quan đến táng treo, thì việc phát hiện thêm các nham họa ở nơi khác là điều có thể hy vọng.
Qua những giải mã bước đầu của TS. Trình Năng Chung, tôi nhận thấy thông điệp người xưa để lại có thể đơn giản, song cũng có thể vô cùng phức tạp, liên quan đến một nền văn hóa của một giai đoạn lịch sử. Dù sao, đây cũng là những bích họa hiếm hoi, quý giá, đang chờ đợi các nhà khoa học khám phá.
TS. Trình Năng Chung hứa sẽ sớm sắp xếp công việc để về Gia Vân nghiên cứu và tiếp tục giải mã những bí ẩn của nham họa trên mái đá Cửa Chùa.
PHẠM NGỌC DƯƠNG
(Nguồn: VTC)
Twitter
Google
Yahoo
Facebook
Gửi cho bạn bè