Những sáng tác của Phan Lạc Hoa như "Tàu anh qua núi", "Tình yêu bên dòng sông Quan họ" vẫn còn lại với thời gian, nhưng hồi ức về cuộc đời đầy bi phẫn của ông, ai nhớ, ai quên? Một sinh viên trường Đại học Y - trong kỳ thực tập ngắn ngủi ở Bệnh viện Bạch Mai đã có dịp gần gũi "bệnh nhân đặc biệt" Phan Lạc Hoa tại khoa Tâm thần.Những câu chuyện của người sinh viên ấy, nay là bác sỹ Sao Hồng, đã hé lộ sự thật về nhạc sỹ tài hoa bạc mệnh.
"Lý lịch" bệnh nhân Phan Lạc Hoa
Bác sĩ Sao Hồng, người sinh viên ngày nào, giờ đã ở tuổi ngũ thập, chất giọng miền Trung đặc sệt chùng xuống khi kể về thời gian thực tập tại giường bệnh của Phan Lạc Hoa.
"Câu chuyện tôi kể chỉ là kỷ niệm của một thời đói khổ và mộng mơ. Tôi trực tiếp nghe, tiếp xúc, đọc được những gì về một nhạc sỹ tài hoa bạc mệnh. Có thể có một số chi tiết chưa chính xác (30 năm rồi còn đâu) nhưng tôi vẫn tự tin về trí nhớ của mình.
Tôi bắt đầu nghe tiếng Phan Lạc Hoa từ những bài hát nổi tiếng một thời qua làn sóng phát thanh: Tàu anh qua núi, Tình yêu bên dòng sông Quan họ.
Tháng 9 - 1981, tôi là sinh viên Y5 đi học luân khoa ở Khoa Tâm thần, Bệnh viện Bạch Mai (nay là Viện Sức khỏe tâm thần). Phan Lạc Hoa đang là một trong những "bệnh nhân nổi tiếng" ở khoa này.
Thời đó, nhiều bệnh nhân nam của Khoa Tâm thần, Bệnh viện Bạch Mai, có "lý lịch cuộc đời" rất ấn tượng. Đa số họ có biệt tài, thông minh hoặc uyên bác một lĩnh vực nào đó. Nhưng những tư duy, những suy nghĩ của họ hoặc quá cao siêu hoặc lạc lõng giữa thời cuộc, làm cho họ cảm thấy đời mình bế tắc.
Bút tích của Phan Lạc Hoa cho sinh viên Sao Hồng
Các khoa chỉ được ngăn cách bằng bờ dậu thưa, nên sinh viên thực tập có thể qua lại rất dễ.
Hồi ấy, bệnh nhân tâm thần được tìm hiểu rất kỹ về đời sống riêng tư - một việc cần làm để có thể tìm ra nguyên nhân bệnh và có liệu pháp điều trị hiệu quả.
Trong trí nhớ của Sao Hồng, Phan Lạc Hoa có mái tóc bờm lên những nếp xoăn màu nâu cháy nắng. Khuôn mặt gồ ghề sắc cạnh. Da mặt ngăm ngăm lại lỗ chỗ vết rỗ. Dấu tích của bệnh đậu mùa thời ấu thơ nghèo khó (có lẽ, điều này giải thích vì sao hiếm có hình ảnh của ông trên phương tiện truyền thông hiện nay).
Nhạc sỹ có đôi bàn tay đầy vết chai sạn của công nhân quen cầm búa, cầm kìm, cầm xà beng, tương phản hình ảnh ông ôm đàn ghi ta với giọng khàn khàn thuốc lào cất lên những bài ca
Phan Lạc Hoa kể chuyện rất lôi cuốn. Những câu chuyện giữa khoảng tỉnh và mê với Sao Hồng đã chắp nối cuộc đời đầy sóng gió của ông. Ông cười nói: Mình tuổi Hợi mà sinh giữa ban đêm, nên cuộc đời kiếm được miếng ăn không phải dễ.
Bệnh viện Bạch Mai những năm 1980
Bác sỹ Sao Hồng nhớ lại lần được nhạc sỹ Phan Lạc Hoa kể chuyện đời: "Mồ côi cha. Tuổi thơ trôi dạt qua nhiều vùng quê. Phải lao động từ nhỏ. Học hành chắp vá. Nghề nghiệp bấp bênh. Dáng vẻ phong trần, bất cần đời. Không thích khuôn phép và sống theo cảm xúc.
Từ nhỏ, Phan Lạc Hoa đã phải cùng mẹ lang bạt kiếm ăn xứ người. Từ quê Thạch Thất, hai mẹ con trôi dạt theo dòng di dân quen thuộc thời Pháp: Nam Định, Hải Phòng và Quảng Ninh. Ông học ở trường đời nhiều hơn ở trường lớp. Những công nhân và thợ lò vùng cảng, vùng mỏ tốt bụng đã cưu mang giúp đỡ mẹ con ông. Trong câu chuyện, ông vẫn ví von, tuổi thơ mình như cây cỏ dại mọc lên giữa cánh đồng hoang.
Học hành chắp vá nhưng ông là người thông minh và nhạy cảm. Ông có "hoa tay" và năng khiếu văn nghệ gần như là bẩm sinh. Vì thế, từ phong trào văn nghệ vùng mỏ ông được cử về học ở trường Âm nhạc Hà Nội, như là hạt nhân phong trào văn nghệ vùng mỏ trong tương lai.
Tại trường Nhạc, ông gặp và yêu mê mệt cô nữ sinh năm thứ ba "bé choắt có đôi mắt đẹp hút hồn và giọng hát đầy triển vọng", Nguyễn Thị Thanh.
Mối tình lãng mạn bay bổng đạt đến đỉnh của sự ngất ngây thì… cả hai phải đối diện thực tại. Cô sinh viên có thai khi chưa kết thúc khóa học.
Đó là một bước ngoặt trong cuộc đời Phan Lạc Hoa, buộc ông phải đứng trước sự lựa chọn nghiệt ngã. Việc có thai ngoài ý muốn mà chưa hôn thú, "chưa báo cáo tổ chức" là vấn đề rất nghiêm trọng bấy giờ.
Chế độ tem phiếu có thể nuôi sống người độc thân nhưng với một "gia đình sinh viên" chưa có hộ khẩu.. thì có thể đói nhăn răng.
Như một cú sốc, ông mất thăng bằng một thời gian vì không biết sẽ tổ chức cuộc sống thế nào. Ông chạy trốn thực tại và lang thang với bạn bè. Hồi tâm, ông quay về và sống với Thanh mà không cưới hỏi. Hồi ấy, sống không cưới hỏi đã là một điều ghê gớm. Nhưng việc ông mang tiếng đào ngũ khi có quyết định đi B để ở lại chăm sóc vợ đang bụng mang dạ chửa lại càng ghê gớm hơn. Việc đó đồng nghĩa với việc ông bị kỷ luật, mất biên chế, sổ gạo, bị "vứt ra đường".
“Mất biên chế, đồng nghĩa với trắng tay. Không có sổ gạo, tem phiếu. Không nơi nào dám nhận ông, "một thằng đào nhiệm", Phan Lạc Hoa kể lại với Sao Hồng với chất giọng thuốc lào trong khuôn viên khoa Tâm thần.
Ông nói hồi đó mình là như một người tỉnh lẻ trắng tay "trôi dạt về thủ đô" mà gánh trên vai trách nhiệm làm cha làm chồng.
Ông làm bất cứ công việc gì để sống cùng vợ con. Nhưng cũng có khi, sáng đi tìm việc, chiều về hai bàn tay trắng trong cơn say bét nhè.
Những năm tháng bị "tống ra lề đường" bị hắt hủi, ông mang tâm trạng mặc cảm và tự ti. “Thật là hèn khi phải ăn bám vợ", nhạc sỹ thốt lên cay đắng.
Vợ ông, ca sỹ trẻ Nguyễn Thị Thanh được nhận về Đài Tiếng nói Việt Nam như một biên chế chính thức. Rồi trở nên nổi tiếng với nghệ danh Thanh Hoa. Nỗi dày vò mặc cảm ngày càng chồng chất, khi vợ ông ngày càng khẳng định được chỗ đứng trong lòng khán giả.
Công nhân sắp chữ và những bài hát để đời
Đúng lúc ấy, Phan Lạc Hoa gặp ông Tạ Đình Đề (Tổng cục trưởng Tổng cục Đường sắt), một nhân vật huyền thoại của thời kháng Pháp với bản tính nghĩa hiệp, giỏi thu phục nhân tâm.
Ông về làm "lính"của ông Tạ Đình Đề.
Ông Tạ Đình Đề biết nhìn người và cưu mang những người có cá tính và thất cơ lỡ vận như Phan Lạc Hoa, Lưu Quang Vũ,? tạo công ăn việc làm cho họ; tạo môi trường để phát huy sở trường của họ.
Thế nhưng con người vừa có tâm vừa có tầm ấy lại bị bắt oan và Phan Lạc Hoa trở về làm công nhân sắp chữ ở xưởng in.
Phan Lạc Hoa đã quen lao động chân tay. Nhưng những bản kẽm, thuốc lá, thuốc lào rẻ tiền, thiếu cơm thừa rượu tạp đã "góp nhặt" chất độc để làm nên… bệnh tật của ông sau này.
Nước nhà thống nhất. Năm 1976, ông Tạ Đình Đề được minh oan và trở lại làm việc. Phan Lạc Hoa vẫn vừa làm công nhân vừa làm… văn nghệ.
Những sáng tác của ông bắt đầu có tiếng vang qua giọng hát của vợ. Giai đoạn làm quân Tạ Đình Đề là thời điểm thăng hoa trong sáng tác của Phan Lạc Hoa...
Những hôm chủ nhật, phòng bệnh của nhạc sỹ rộn ràng tiếng hát cười khi cả nhà (nghệ sỹ Thanh Hoa và hai con gái Phan Huyền Thư và Phan Thế Lữ) vào thăm.
Nghệ sỹ Thanh Hoa và hai con cùng ông thường hát phục vụ theo yêu cầu của bệnh nhân, sinh viên trực ở khoa.
Phan Lạc Hoa còn chép tặng sinh viên thực tập Sao Hồng bài thơ "Nhụy lửa hoa đèn" do ông sáng tác. Bài thơ tình với những câu chan chứa yêu thương: "Ơi những ngọn đèn như đáy mắt em/ Khoảng tím cứ lung linh như hẹn hò nhắn nhủ".
Nhưng cuộc hôn nhân của Phan Lạc Hoa bắt đầu rạn vỡ khi chỗ đứng của hai người trong xã hội ngày càng xa nhau, họ không cùng một hướng.
Cuộc hôn nhân 10 năm và 3 mặt con đã kết thúc bằng một phiên toà lặng lẽ. Ít ai biết rằng người viết đơn ly hôn lại chính là Phan Lạc Hoa trong trạng thái "rồ dại và cay đắng".
Tác giả "Tàu anh qua núi" và vụ tự tử đầy bí ẩn
Một đêm chủ nhật mùa thu, Phan Lạc Hoa đã tìm đến cái chết bằng cách treo cổ tự tử. Cái chết của ông để lại nhiều thương tiếc lẫn hệ luỵ... Một bác sỹ nội trú đã lấy bệnh tật và cuộc đời Phan Lạc Hoa làm luận văn tốt nghiệp, nhưng cũng như nhạc sỹ tài hoa, bản luận văn ấy không còn.
Sao Hồng (bên trái) thời còn là sinh viên trường Y
Tuy đã ly dị, nhưng không có nhà riêng, Phan Lạc Hoa và Thanh Hoa vẫn chung một căn hộ tập thể chật chội được ngăn đôi bằng bức phên cót.
Tinh thần ngày càng hoảng loạn, những bữa rượu suông đói cơm triền miên và những canh bài thâu đêm khiến Phan Lạc Hoa phải vào điều trị tại Bệnh viện Bạch Mai với bệnh án teo xơ gan, tổn thương vỏ não và loét nặng 2/3 dạ dày.
Năm 1981, ông trở thành “bệnh nhân yêu mến” của khoa Tâm- Thần kinh, Bệnh viên Bạch Mai. Cuộc đời và bệnh tật của ông được một sinh viên nội trú quan tâm, chọn làm luận văn tốt nghiệp Bác sỹ nội trú khóa 1979-1982.
Bác sỹ Sao Hồng nhớ lại buổi bảo vệ luận văn mang tên Tâm căn, bệnh do căn nguyên tâm lý và sang chấn tinh thần: “Tôi đã khóc khi nghe anh Việt trình bày luận văn trước hội đồng. Bản luận văn như một tiểu thuyết cuộc đời chìm nổi của Phan Lạc Hoa thấm đẫm nước mắt và nhân tình thế thái. Mà không riêng gì tôi. Các bạn tôi, các bác sỹ, y tá và hộ sinh đều rơi nước mắt”.
Bệnh nhân Phan Lạc Hoa, sau một thời gian điều trị cuối cùng được chẩn đoán thể tâm căn. Thể bệnh này không gây nguy hiểm cho xã hội cũng như bản thân họ. Chính chẩn đoán cuối cùng này đã tránh cho ông khỏi phải đi điều trị lâu dài ở… Trâu Quỳ, nơi có Bệnh viện Tâm thần Trung ương.
Nỗi đau của Phan Lạc Hoa càng chồng chất khi cậu con trai bé bỏng Phan Cao Nguyên mất đi. Hơn một tuổi, Cao Nguyên bị tiêu chảy nhưng mức độ chưa trầm trọng. Khi vào Viện Nhi (hồi đó đang ở trong Bệnh viện Bạch Mai) điều trị, cháu nằm chung phòng với một cháu trai cùng tuổi nhưng bị bệnh nặng hơn.
Hai đứa khá giống nhau nên y tá điều trị đã sơ suất không “3 tra 3 chiếu” khi thực hiện chỉ định truyền dịch của bác sỹ. Thay vì thực hiện cho cháu bên cạnh, y tá đã truyền cho cháu Nguyên. Kết quả là cháu Nguyên bị phù phổi cấp không cứu được.
Bác sỹ Sao Hồng nói: Chuyện này, tôi nghe các anh lớp trên đi học lâm sàng Nhi kể lại. Cho đến bây giờ, mình vẫn nghĩ, nếu Cao Nguyên còn sống, chắc bệnh nhân Phan Lạc Hoa không tìm cách giải thoát bế tắc một cách bi thương như thế...
Phan Lạc Hoa vẫn sống giữa hai trạng thái, lúc trầm cảm, lúc tỉnh táo và lao vào sáng tác ngay tại bệnh viện như thể đang đi an dưỡng.
Mỗi lúc ông về căn hộ tập thể, tiếng cười rộn rã bên kia tấm phên cót là tiếng đau xé lòng của bên này. Nhưng không thể ngờ, nhạc sỹ đã tự chọn cho mình cái chết vào “đêm chủ nhật định mệnh” đó.
Những đêm cuối cùng nghe Thanh Hoa hát
30 năm đã trôi qua, bác sỹ Sao Hồng vẫn không thể quên đêm chủ nhật, 19 tháng 9 năm 1982, một đêm thu Hà Nội se lạnh.Đêm ấy ca sỹ Thanh Hoa - đã hoàn thành thủ tục ly hôn trước đó một tháng- có một đêm xuất thần trong cả hai sô diễn tại Rạp Công Nhân và Nhà hát Lớn.
“Tôi có được giấy mời từ ông dượng là sếp của báo Lao Động, vì thế, đêm 19 - 9, tôi là một trong những khán giả của Rạp Công Nhân (đường Tràng Tiền). Những bài hát nức tiếng mà ca sỹ Thanh Hoa hát tối đó tôi cũng đã nghe nhiều lần nhưng chưa bao giờ chán: Tàu anh qua núi, Tình yêu trên dòng sông quan họ, Em vẫn đợi anh về. Hôm đó, tôi biết vẫn như thường lệ, “bệnh nhân đặc biệt” được “tại ngoại” và đang đứng bên cánh gà của Rạp Công Nhân.
Như bao lần ông kể, sau khi ly thân, mỗi lần Thanh Hoa đi hát, là ông tự nhủ mình hãy ở nhà.
Nhưng rồi, khi thì vì bạn bè, khi thì vì con cái mà ông đến nghe “người đàn bà hát”. Cũng có lúc ông đến với đêm diễn của vợ mình như người… mộng du.
Những khi như thế giọng hát của Thanh Hoa càng vút cao và những tiếng vỗ tay không dứt yêu cầu ca sỹ hát lại, thì ông cảm thấy như ngực mình nhói đau và đầu óc quay cuồng.
Cùng hai con và bạn bè thân thiết đi “cổ vũ” cho vợ mình, nhưng ông thường hoặc ra về trước với con hoặc một mình theo các “chiến hữu” đi… cuốc lủi. Thanh Hoa có nhiều người đưa đón và thường kéo nhau đi ăn hay uống nước sau buổi diễn.
Rạp Công Nhân lúc 20 giờ, khi hát xong phần của mình, ca sỹ Thanh Hoa “chạy sô” sang Nhà hát Lớn ngay đầu đường Tràng Tiền. Vì nói như ngôn ngữ bây giờ, khi đó Thanh Hoa đang là ca sỹ "hot". Ông, con gái và bạn bè tất nhiên cũng theo sang.
Tại Nhà hát Lớn, ba bài hát kết thúc chương trình của “người đàn bà hát”: Tàu anh qua núi, Vì sao anh ra đi, Em vẫn đợi anh về, như giọt nước cuối cùng làm tràn căng cái hộp sọ đã quá u uất, và đẩy bệnh nhân đến tận cùng tuyệt vọng.
Hôm sau, sinh viên trường Y và Khoa Tâm - Thần kinh bệnh viện Bạch Mai được báo tin “bệnh nhân đặc biệt” sẽ không bao giờ trở về nữa. Xung quanh cái chết của Phan Lạc Hoa có rất nhiều lời đồn đoán và thêu dệt.
Ông tự tử nhưng không để lại một lá thư tuyệt mệnh nào. Cả Bộ môn, Khoa Tâm thần và sinh viên tiếc nuối cảm thương xen lẫn chút ân hận vì giá như đừng để nhạc sỹ về thăm nhà vào Chủ nhật đó!
Nhạc sỹ Nguyễn Trọng Tạo cho biết theo lời kể của Thanh Hoa thì sau đêm diễn, khi các con đã ngủ, Phan Lạc Hoa pha cà phê “thương lượng” với Thanh Hoa hủy giấy ly hôn, nhưng không được.
Anh tuyên bố cả hai sẽ “đi tàu suốt” (nghĩa là cùng chết). Thanh Hoa sợ quá chạy sang nhà cô gái bên cạnh.
Một lát, nghe tiếng đạp tường vọng sang, Thanh Hoa có linh tính không ổn, chạy về nhà từ cửa sau, không thấy Phan Lạc Hoa ở trong nhà, còn cửa trước đã bị khóa ngoài.
Sợ quá, Thanh Hoa chạy vòng dãy nhà A4 gõ cửa nhạc sĩ Lê Đình Lực. Khi Thanh Hoa và Lê Đình Lực đến hiên trước cửa nhà thì thấy Phan Lạc Hoa đã treo cổ, liền kêu cứu.
Mọi người đưa được Phan Lạc Hoa xuống, rồi đưa anh sang bệnh xá khu tập thể Đài Tiếng nói Việt Nam cấp cứu, nhưng đã muộn, vì trước đó anh uống cà phê pha rượu… Sau cái chết đó, Thanh Hoa phải đối diện những lời thoá mạ và chỉ trích phi lý của người đời.
Sinh viên trường Y đi dự đám tang Phan Lạc Hoa kể lại, những chiến hữu văn nghệ tâm giao với ông, trước lúc ném cho ông nắm đất, đã tưới lên ông những ly rượu trắng uống dở và thề sẽ trả thù. Nói thế thôi, chứ lúc đó họ không hiểu họ sẽ trả thù ai và vì cái gì.
Sau giỗ trăm ngày, Thanh Hoa đi hát trở lại. Vẫn những bài hát quen thuộc ngày nào. Cũng chính giọng hát và những bài hát đó. Tiếng hát vút lên có lúc như nghẹn lại. Phần lớn khán giả đón đợi và chia sẻ sự cảm thông với ca sỹ. Nhưng không phải buổi diễn nào cũng êm thấm.
Sao Hồng nhớ đêm Thanh Hoa biểu diễn ở trường Y sau cái chết của Phan Lạc Hoa, xen lẫn tiếng vỗ tay là tiếng la hét chửi rủa: “Đồ sát chồng”, “Xuống đi”... Những lúc đó, Thanh Hoa đi xuống sau cánh gà với vị nước mắt đắng chát.
Những sinh viên, bác sỹ hiểu và thông cảm cho Thanh Hoa như Sao Hồng vẫn chiếm số đông. Vì thế Thanh Hoa mới đến trường hát như ngày nào.
Hơn 30 năm đã trôi qua, khoa Tâm- Thần kinh của Bệnh viện Bạch Mai giờ cũng đã thay đổi nhiều so với thời “bệnh nhân đặc biệt” Phan Lạc Hoa điều trị. Không còn những bờ dậu thưa để sinh viên thực tập có thể qua lại dễ dàng gặp các bệnh nhân tâm thần.
Bác sỹ Kim Việt - người mà trong trí nhớ của Sao Hồng là đọc luận văn về cuộc đời Phan Lạc Hoa - giờ đã là Viện trưởng Viện sức khỏe tâm thần.
Bác sỹ Việt cho hay thời gian đã quá lâu, bệnh án, luận văn về Phan Lạc Hoa rất khó tìm lại. Nhưng trong trí nhớ của ông, Phan Lạc Hoa cũng là một bệnh nhân bình thường của Khoa Tâm - thần kinh bệnh viện Bạch Mai.
Sinh viên thực tập Sao Hồng ngày nào giờ đã là một bác sỹ tuổi ngũ thập sống và làm việc ở Nha Trang.
Đối với Sao Hồng, dù bất cứ điều gì đã xảy ra với Phan Lạc Hoa, thì điều còn lại vẫn là những cảm xúc thật đẹp khi những sáng tác của nhạc sỹ này như Tàu anh qua núi, Tình yêu bên dòng sông quan họ.... đã vượt lên cả cái chết để còn mãi với thời gian.
Theo Phùng Nguyên
(Báo Tiền Phong)
.jpg)
Twitter
Google
Yahoo
Facebook
Gửi cho bạn bè